Raport Sprawa ojca Konrada Hejmo. Działania Służby Bezpieczeństwa przeciwko Kościołowi katolickiemu w ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
1
Andrzej Grajewski, Paweł Machcewicz, Jan Żaryn
RAPORT:
SPRAWA O. KONRADA HEJMO
DZIAŁANIA SŁUŻBY BEZPIECZEŃSTWA PRZECIWKO
KOŚCIOŁOWI KATOLICKIEMU W LATACH 1975-1988
WSTĘP
O dokumentach Służby Bezpieczeństwa
Teczka pracy tajnego współpracownika ps. „Dominik”, a następnie
kontaktu operacyjnego „Hejnał” z lat 1975 – 1988 obejmuje trzy woluminy, w
sumie ok. 700 stron. Akta otwiera kwestionariusz osobowy nr ewid. 47865, ps.
„Dominik”, w którym rubryka dotycząca zakończenia współpracy pozostała
niewypełniona. Na końcu trzeciego tomu znajduje się dokument z lipca 1988 r.,
który stanowi jedyną wskazówkę określającą czasowy horyzont współpracy. W
aktach widoczna jest podwójna paginacja. Zapewne po zakończeniu współpracy
i przy przekazywaniu akt do archiwum całość dokumentacji została
zgromadzona w jednym tomie, któremu nadano nową paginację. Zmiany te
zostały dokonane, w bliżej nieokreślonym czasie, przed przekazaniem akt do
IPN. Dnia 2 grudnia 2004 r. Agencja Wywiadu przekazała IPN akta sprawy, co
zostało potwierdzone protokółem zdawczo-odbiorczym
TP
1
PT
. Obecna sygnatura:
IPN 2320/188, t. 1-3.
Dokumentacja dzieli się merytorycznie na dwie części. Pierwszy tom
obejmuje okres 1975 – 1980, kiedy to kandydat na tajnego współpracownika, a
następnie tajny współpracownik „Dominik”, był prowadzony przez V Wydział
1
PT
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (dalej: AIPN), Protokół zdawczo-odbiorczy przekazania akt
dotyczących tw „Dominik”, „Hejnał”, 2 XII 2004 r.
2
IV Departamentu MSW, który zajmował się Kościołem katolickim i innymi
wyznaniami religijnymi. Druga część mieści się w dwóch kolejnych tomach i
obejmuje okres 1980-1988, czyli lata współpracy „Dominika”- „Hejnała” z
Departamentem I MSW – a zatem z wywiadem PRL.
Zgodnie z wytycznymi resortu akta osobowych źródeł informacji (dalej:
OZI), w tym tajnego współpracownika, gromadzono w dwóch teczkach; w
teczce pracy oraz w teczce personalnej. Sposób prowadzenia dokumentacji
regulowały stosowne instrukcje i wytyczne. Teczka pracy powinna zawierać
doniesienia agenta oraz sporządzone w oparciu o nie raporty prowadzącego go
funkcjonariusza resortu. Teczka personalna z kolei powinna zawierać
dokumentację dotyczącą werbunku agenta, zobowiązanie do współpracy (jeśli
takowe zostało przyjęte), pokwitowania za otrzymane wynagrodzenie,
okresowe oceny jego „pracy” , „charakterystyki” agenta, itp. a także
korespondencję oficera prowadzącego z jego zwierzchnikami. Najczęściej
otwiera ją wypełniony formularz E-O-18, a także np. zebrany materiał
kompromitujący (wywiad środowiskowy; raporty innych agentów; zapisy
podsłuchów itp.). Są w niej zazwyczaj dokumenty związane z okresowym
sprawdzaniem lojalności agenta (np. w formie doniesień innych tajnych
współpracowników; analizy okresowe). W tym przypadku jednak, teczka
personalna agenta w znacznej mierze była gotowa; stanowiły ją materiały
przejęte przez Departament I od Departamentu IV.
Drugi tom otwiera dokument dotyczący oceny pracy kontaktu
informacyjnego nr 14844 krypt. „Hejnał” za okres 1980 - 1983, a zatem
wolumin ten ma znamiona teczki personalnej. Tamże przechowywane są także
taśmy magnetofonowe
TP
2
PT
i stenogramy rozmów, które z kolei powinny znajdować
2
PT
W materiałach znajduje się jedna kaseta oraz taśma do magnetofonu szpulowego. Jest na nich
niewątpliwie zarejestrowany głos o. Konrada Hejmo. Jakość nagrania miejscami jest bardzo zła, słowa a nawet
sens wypowiedzi trudne do zidentyfikowania. Z powodu sytuacji prawnej, w jakiej musieli pracować autorzy
raportu (niejasność co do tego, czy dokumenty dotyczące „Dominika”-„Hejnała” w całości stanowią materiał
jawny, czy też jakaś ich część ma charakter tajny), nie mogliśmy zlecić wykonania fachowej ekspertyzy
specjalistom spoza Instytutu. Jest ona niezbędna, by ustalić prawdopodobne okoliczności nagrania i
3
się w teczce pracy agenta. Podobnie w tomie trzecim znajdują się przede
wszystkim dokumenty dotyczące oceny pracy agenta na poziomie centrali
(Departamentu I), planów jego wykorzystania, itd.
Po zakończeniu współpracy teczki personalne i pracy agenta składano do
archiwum, a przy tej okazji często łączono. Wtedy też opatrywano je sygnaturą z
<I> (jedynką rzymską), co oznaczało tajnych współpracowników bądź
kandydatów na tajnych współpracowników. W tym przypadku brak jednak
dokumentacji świadczącej o zakończeniu współpracy. Zazwyczaj na końcu
podobnych teczek znajdują się dokumenty o zaprzestaniu bądź zawieszeniu
współpracy, skierowaniu materiałów do archiwum, brakowaniu (zniszczeniu)
ich części. W tym przypadku nie ma żadnych informacji świadczących o
zamknięciu sprawy, co jest nietypowe.
TP
3
PT
W okresie od lipca 1989 r. do stycznia 1990 funkcjonariusze SB
przeprowadzili operację masowego niszczenia akt operacyjnych dotyczących
inwigilacji Kościoła katolickiego, w tym personalnych (m.in. teczki ewidencji
operacyjnej księdza, czyli: TEOK)
TP
4
PT
. Biorąc pod uwagę dotychczasowe
doświadczenia historyków badających teczki personalne i pracy tajnych
współpracowników Departamentu IV (kościelnego), można skonstatować, że
zachowana dokumentacja tw „Dominika” stanowi bardzo ważną spuściznę
historyczną. Akta „Dominika” z lat 1975-1980 nie zostały zniszczone
przypuszczalnie dlatego, iż od 1980 znalazły się w gestii Departamentu I,
którego zasoby nie uległy radykalnemu brakowaniu pod koniec istnienia PRL.
odpowiedzieć na pytania o ewentualny montaż, cięcia, identyfikację charakterystycznych szumów itd. Nie chcąc
– z tego powodu – opóźniać wydania niniejszego raportu, jedynie sygnalizujemy potrzebę dalszej pracy nad tym
fragmentem dokumentacji.
4
PT
Notatka mjr W. Dubielis dotycząca dokumentacji operacyjnej Departamentu IV z 20 VII 1989 r. oraz
Departamentu Studiów i Analiz w sprawie niszczenia akt Departamentu IV (w tym „teczek ewidencji
operacyjnej księdza”) z 25 I 1990, w:
Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec Kościołów i
związków wyznaniowych 1945-1989
, wstęp, wybór dokumentów, redakcja A. Dziurok, opracowanie zespół,
Warszawa 2004, s. 590-591, 599-600.
3
PT
O aktach tajnych współpracowników zob. W. Frazik, F. Musiał,
Akta agenturalne w pracy historyka
, w:
„Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 19-20, grudzień 2003, s. 315-339.
4
Wystawcami zachowanej dokumentacji byli funkcjonariusze najpierw IV,
a następnie I Departamentu MSW. Czym zajmowały się te piony?
Departament IV MSW
W interesującym nas okresie Departament IV MSW zajmował się „wrogą
działalnością Kościołów i związków wyznaniowych”
TP
5
PT
. Od 1977 r. składał się z
sześciu Wydziałów, z których większość zajmowała się Kościołem
rzymskokatolickim, jego instytucjami, duchowieństwem świeckim i zakonnym,
a także laikatem. W terenie, przy Komendach Wojewódzkich Milicji
Obywatelskiej (pion Służby Bezpieczeństwa) funkcjonowały Wydziały IV, w
skład których wchodziły sekcje oznaczone numerami odpowiadającymi
numerom Wydziałów w centrali. W latach 1975-1980 o. Konrad Hejmo był
prowadzony bezpośrednio przez funkcjonariusza Wydziału V Departamentu IV,
mjr (od 1979 r. ppłk) Wacława Głowackiego. Wydział ten zajmował się klerem
zakonnym, w tym członkami władz prowincjonalnych, domów zakonnych;
zakonnikami: członkami komisji Episkopatu Polski, pracownikami kurii,
proboszczami kościołów parafialnych, profesorami i wykładowcami
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Akademii Teologii Katolickiej oraz
Wyższych Seminariów Duchownych; studentami i alumnami zakonnymi, a w
końcu także osobami świeckimi kontaktującymi się z zakonnikami, np. w
ramach działalności Duszpasterstw Akademickich (dalej: DA)
TP
6
PT
. W 1981 r. w
Departamencie IV (w centrali) pracowało 129 funkcjonariuszy, w tym w
Wydziale V – 15 osób (14 funkcjonariuszy oraz 1 maszynistka). Z kolei, w tym
samym czasie, w terenowych Wydziałach IV obsada personalna liczyła 2460
etatów
TP
7
PT
. Fakt, że tw. „Dominik” był prowadzony przez centralę (mimo iż
5
PT
Zob. więcej,
Metody pracy operacyjnej
, s. 24 i nast. (tamże literatura przedmiotu).
6
PT
Tamże, s. 25. W l. 1981 – 1984 do Departamentu IV włączono kolejne Wydziały, zajmujące się „ochroną
operacyjną kompleksu gospodarki żywnościowej”. Tamże, s. 26.
7
PT
Tamże, s. 27, 579-581; P. Piotrowski,
Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975 – 1990
, w: „Pamięć i
Sprawiedliwość”, nr 1, Warszawa 2003, s. 76-77.
5
mieszkał w Poznaniu) świadczył o wysokiej ocenie przydatności tego właśnie
OZI w skali całego kraju.
Funkcjonariuszy IV Departamentu MSW obowiązywały wówczas
wytyczne z 15 VI 1973 r. „w sprawie form i metod działań operacyjnych”
wśród duchowieństwa katolickiego. Jednym z celów pracy operacyjnej wśród
ludzi Kościoła miała być: „neutralizacja polityczna hierarchii kościelnej i kleru,
- doprowadzenie do afirmacji przez duchowieństwo i Kościół systemu
społeczno-politycznego PRL, - sprowadzenie roli Kościoła do zaspakajania
potrzeb religijnych ludzi wierzących”. Tym celom podporządkowano metody
pracy, w tym werbunku tajnych współpracowników. Preferowano zatem „drogę
stopniowego pozyskiwania”, a nie szantażu. W pracy postulowano: „znalezienie
mimo różnic ideologicznych płaszczyzny porozumienia z kandydatem [na tw]
na zasadzie lojalności wobec państwa i jego interesów; - przekonanie kandydata,
że jego współpraca z nami nie narusza jego godności osobistej, zasad moralnych
i sumienia; - utwierdzenie kandydata w przekonaniu, że współpraca z nami nie
narusza istotnych interesów Kościoła, [...] a prowadzi jedynie do ujawnienia i
usuwania tych wszystkich zjawisk, które utrudniają normalizację stosunków
państwo-Kościół”. Nie zmienia to w niczym faktu, że – jak instruowano - ”tajni
współpracownicy spełniają z zasady dwa generalne zadania: stanowią oni źródło
informacji, a równocześnie są instrumentem oddziaływania na środowisko”
TP
8
PT
.
Departament I MSW
Departament I MSW zajmował się w interesującym nas okresie
wywiadem. Miał bardzo rozbudowaną strukturę (w latach 80-tych składał się aż
z 19 Wydziałów)
TP
9
PT
. Posiadał także osobne archiwum, w którym przechowywano
akta spraw operacyjnych, Samodzielną Sekcję Ewidencji gromadzącą dane o
agenturze, a także Samodzielną Sekcję Kadr. W połowie lat 70-tych
9
PT
Posiadał także struktury terenowe, jednakże w formie bardziej rozbudowanej, tylko w kilku miastach:
Krakowie, Katowicach, Wrocławiu.
8
PT
Cyt. za:
Metody pracy operacyjnej
, s. 466-478.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •