ROLA OBSERWACJI I EKSPERYMENTUW METODOLOGII NAUKI GALILEUSZA, historia nauki, Galileusz

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
202
A
NTONI
B
ENEDIKT
PERSPEC
T
IVA
Legnickie Studia
Teologiczno-Hi sto rycz ne
Rok III 2004 Nr 2
A
NTONI
B
ENEDIKT
ROLA OBSERWACJI I EKSPERYMENTU
W METODOLOGII NAUKI GALILEUSZA
W metodologii nauki XVII w. techniki badań empirycy-
stycznych nie zróżnicowały się jeszcze na tyle, aby można było
wśród nich wyodrębnić z jednej strony obserwację, z drugiej zaś
eksperyment. Metodologia dawniejsza również tej różnicy nie
precyzowała, a właściwie nawet nie odczuwała potrzeby takie-
go zróżnicowania. Istotą niniejszego artykułu jest zarysowanie
wielkiego naukowego
novum
, które wprowadził swoją praktyką
badawczą Galileusz. Polegało ono nie na odwołaniu się do ob-
serwacji, lecz na odmiennym do niej stosunku: mianowicie na
wyodrębnianiu pewnych elementów, szczególnie prostych, tak
by można było ująć je ilościowo i zastosować do nich opis ma-
tematyczny
1
.
–
Czarnocka – wiąże się z problemem empiryzmu. Koniecznym bowiem, choć nie wy-
–
wiąże się z problemem empiryzmu. Koniecznym bowiem, choć nie wy-
–
starczającym warunkiem prawdziwości tezy empiryzmu jest istnienie czysto empi-
rycznej bazy, czyli neutralnych, nie uwikłanych w teorię danych doświadczalnych,
tzw. danych czystych. W związku z tym stanowiska postulujące niezależność do-
świadczenia od teorii bronią tezy empiryzmu. Wykazują bowiem spełnienie warunku
jego prawdziwości. M. C
ZARNOCKA
.
Koncepcje zależności doświadczenia od teorii.
„Zagadnienia Naukoznawstwa” 26:1990 z. 4 (104) s. 529.
T
1
Koncepcje zależności doświadczenia od teorii, skonstruowane we współczesnej fi-
lozofii nauki, dzieli się powszechnie na dwie przeciwstawne grupy. Do pierwszej za-
licza się stanowiska postulujące całkowitą niezależność doświadczenia od teorii. Jej
zwolenników znajdujemy przede wszystkim wśród przedstawicieli neopozytywizmu.
Do drugiej grupy stanowisk zaliczone są koncepcje postulujące zależność doświad-
czenia od teorii. Problem zależności doświadczenia od teorii – jak uważa Małgorzata
–
jak uważa Małgorzata
Rola obserwacji i eksperymentu w metodologii nauki Galileusza
203
Cechą charakterystyczną bowiem nauki nowożytnej jest ja-
kościowo nowy stosunek do faktów empirycznych, który poja-
wił się u uczonych w XVI i XVII w. Nietradycyjne podejście
badaczy do danych empirycznych sprawiło, że „lekceważone
dotąd w badaniach naukowych środki techniczne –
zwłaszcza
środki pomiarowe i eksperymentalne –
stały się poczynając od
statować fakt, iż interpretacja ta była utrudniona wskutek
dności izolacji badanych zjawisk, niemożności uniezależnienia
ich od przypadkowych zakłóceń. Spowodowanych z kolei ni-
skim poziomem techniki eksperymentalnej z jednej strony oraz
słabym stopniem rozwoju teorii, zwłaszcza teorii o charakterze
idealizacyjnym z drugij”
3
.Dopiero bowiem w metodologii Ga-
lileusza, w której wyeksponowana została rola i znaczenie mate-
matyki dla nauk empirycznych, wzrosła także rola modelowania
i idealizacji w nauce nowożytnej, co oznacza, że „eksperyment
przyczynił się istotnie do modyfikacji i rozbudowania metod po-
znania naukowego nie tylko w ich wymiarze doświadczalnym,
lecz także teoretycznym. Jest to tym bardziej słuszne, że rola
eksperymentu jest w pewnym stopniu analogiczna do roli ide-
alizacji: umożliwiają one rozpatrywanie badanych zjawisk w
ich «czystej» postaci, możliwie najmniej zniekształconej przez
wpływy zewnętrzne, przypadkowe”
4
.
statować fakt, iż interpretacja ta była utrudniona wskutek
„Tru-
2
J. S
UCH
.
Rola techniki w powstaniu nowożytnego przyrodoznawstwa.
„Studia Filo-
zoficzne” 1973 nr 7 s. 5.
3
Tamże
.
4
J. S
UCH
.
Eksperyment a nauka.
W:
Teoria –
Technika
–
Technika
XVI w., głównymi narzędziami zdobywania informacji nauko-
wej o charakterze empirycznym. Dotąd taką rolę odgrywały
w pewnej mierze środki obserwacji wykorzystywane w nauce,
zwłaszcza w astronomii”
2
. Powstaje także pytanie, jakie przy-
czyny wpłynęły na wykształcenie się adekwatnej interpretacji
wyników obserwacji i eksperymentów? Na wstępie należy skon-
statować fakt, iż interpretacja ta była utrudniona wskutek „Tru-
–
Red. D. Sob-
czyńska, E. Zielonacka-Lis, J. Szymański. Poznań 1995s. 42.
– –
Eksperyment.
–
Eksperyment.
204
A
NTONI
B
ENEDIKT
Stąd wyrosło nowoczesne pojmowanie eksperymentu: nie
jako prostego pytania stawianego przyrodzie, lecz jako zapew-
nienia przyrodzie takiego biegu wydarzeń, by pewne zjawisko
interesujące badającego wystąpiło w możliwie prostej formie.
Takie rozumienie eksperymentu wymagało również skon-
struowania nowej podbudowy teoretycznej. Otóż Galileusz opra-
cował nowoczesną metodę, zawierającą zarówno treści empi-
ryczne, jak i teoretyczne, która w jego zamierzeniu miała być
metodą użyteczną we wszystkich dziedzinach badań nauko-
wych.
Galileusz pokazywał w jaki sposób funkcjonuje jego meto-
da naukowa w konkretnych badaniach. Nie formułował on bo-
wiem metody nauk przyrodniczych w oderwaniu od konkretów
5
.
Ambicją Galileusza nie było ścisłe definiowanie i eksplikowanie
aksjomatów, kategorii i procedur badania empirycznego
6
. Za-
mierzał przede wszystkim pokazać w jaki sposób funkcjonują
one w procesie poznania struktury i porządku Wszechświata.
1. Istota doświadczenia.
Chciałbym obecnie zastanowić się nad tym, co stanowi
punkt wyjścia empirycznych metod poznania? Galileusz zarów-
no w pracach dotyczących problemów astronomicznych, jak
i fizyki ziemskiej podkreślał, iż fundamentem wszelkiej warto-
ściowej wiedzy konkretnej jest doświadczenie
7
. Powstaje jednak
5
„Istotnie zaczynam pojmować, że logika, jakkolwiek jest środkiem wielce pomoc-
nym w dialektyce, nie może pobudzać umysłu do wynalazków i do ścisłości geome-
trycznej. (...) logika pozwala nam rozpoznać, czy badania i wywody zostały przepro-
wadzone prawidłowo, ale żeby dawała nam ich przebieg, konkluzje, tego nie sądzę”.
G. G
ALILEI
.
Rozmowy i dowodzenia matematyczne w zakresie dwóch nowych umiejęt-
ności.
Warszawa 1930 s. 104.
6
A. B
AN
fi.
Galileo Galilei.
Milano 1961 s. 328-329.
7
G. de Bella w monografii poświęconej fizyce Galileusza wskazuje na trzy punkty łą-
czące Galileusza z Arystotelesem. Po pierwsze dla Galileusza i Arystotelesa punktem
wyjścia metod eksperymentalno-matematycznych jest obserwacja naturalnych feno-
menów. Po drugie, według obu zmysły wprawdzie dostarczają danych, lecz muszą one
Rola obserwacji i eksperymentu w metodologii nauki Galileusza
205
pytanie jak pojmuje Galileusz doświadczenie, a także czy samo
doświadczenie, bez przyjmowania uprzednio jakichkolwiek za-
łożeń i hipotez, wystarczy dla konstrukcji wartościowej wie-
dzy
8
? Jakie więc miejsce w hierarchii wiedzy o przyrodzie zaj-
muje doświadczenie
9
? Czym kieruje się badacz, gdy decyduje
się przeprowadzić doświadczenie w tym, a nie w innym ukła-
dzie – autorytetem, intuicją, wcześniejszą wiedzą, ciekawością,
niecznością życiową
10
niecznością życiową ?
Nowością w metodologii nauki Galileusza było formalne
wprowadzenie matematyki do doświadczenia. To nie potocz-
na obserwacja zrodziła fizykę, lecz wymóg obserwacji ścisłej.
A ścisłość jest owym słowem, które zdaniem Galileusza właści-
we sobie, autentyczne znaczenie zyskuje tylko w matematyce
11
.
Zasadnicza kwantyfikacja zjawisk osiągana jest w wyniku ich
podstawowego pomierzenia, a więc matematycznego doświad-
czenia
12
.
–
1639 roku, do Galileusza, pisał: „Ja naprawdę jestem przekonany, że jeśli ustanowi-
my doświadczenie jako zasadę dla nauk, które są pewne, to przedmioty poznawalne
zmysłowo mogą stanowić punkt wyjścia dla dalszego poznawania naszej niewiedzy.
(...) i jeśli w zasadach nauk przekroczymy próg definicji, aksjomatów i twierdzeń, to
na fundamencie doświadczenia zmysłowego i eksperymentu mogą zostać ukonstytu-
owane takie nauki jak: astronomia, muzyka, mechanika, perspektywa i wiele innych”.
B
ALIAMI
G. B.
Lettera a Galileo Galilei, 1 luglio 1639
. W:
Le Opere di G. Galilei
.
T. XVIII. Firenze 1890-1909 s. 69.
9
Galileusz i Orazio Grassi „nie sugerowali, że eksperyment jest przyczyną sformu-
łowania teorii; natomiast wielokrotnie podkreślali, że eksperyment może ilustrować,
potwierdzać lub falsyfikować teorię. Laboratorium było dla nich nie miejscem naro-
dzin, lecz testowania teorii”. W. R. S
HEA
.
Galileos Intellectual Revolution: Middle
’
Period (1610-1632).
New York 1972 s. 92.
10
M. A. F
INOCCHIARO
.
Galileo and the Art of Reasoning.
Dodrecht 1980 s. 107-119.
11
A. R
OSTAGNI
.
Galileo e il pensiero scientifico moderno.
Padova 1965.
12
J. O
RTEGA
Y
G
ASSET
.
Po co wracamy do filozofii?
Wybrał i wstępem opatrzył
S. Cichowicz. Przeł. E. Burska, M. Iwańska, A. Jacewicz. Warszawa 1992 s. 167.
–
autorytetem, intuicją, wcześniejszą wiedzą, ciekawością,
koniecznością życiową
10
(tj. dane) zostać poddane twórczej działalności intelektu, który na ich podstawie jest
zdolny formułować prawa. Po trzecie oboje nauczają, iż fizyczne wnioski z naszych
rozumowań powinny także zostać sprawdzone eksperymentalnie. G.
DE
B
ELLA
.
La
filosofia nella fisica di Galileo.
Monza 1946 s. 95.
8
Bardzo interesujące w tej kwestii jest zdanie patrycjusza i gubernatora twierdzy,
genueńczyka – Giovanniego Battisty Balianiego (1582-1660). W liście, z dnia 1 lipca
–
Giovanniego Battisty Balianiego (1582-1660). W liście, z dnia 1 lipca
206
A
NTONI
B
ENEDIKT
Galileusz, będąc przede wszystkim uczonym teoretykiem,
był równocześnie empirykiem i zalecał, aby w postępowaniu
badawczym szukano faktów potwierdzających daną hipotezę.
Rzecz w tym, iż badacz powinien starać się wykryć relacje
i związki pomiędzy poszczególnymi faktami, których analiza
musi zmierzać do głębszego zrozumienia obserwacji. Galileusz
wiedział dobrze, że eksperymentowanie jest bronią obusieczną,
zawodzącą tych, którzy posługują się nią nieumiejętnie. Pisał
na przykład o wspaniałej przenikliwości umysłu M. Kopernika,
który „kierując się przesłankami rozumu, obstawał on niezmien-
nie przy swym twierdzeniu, któremu doświadczenia zmysłów
kłam zadawały –
toteż nie przestaję się zdumiewać, iż bez wy-
–
toteż nie przestaję się zdumiewać, iż bez wy-
tchnienia oświadczał zawsze, że Wenus krąży naokoło Słońca,
że bywa od nas przeszło sześć razy dalej w jednym wypadku niż
w innym, a jednak ukazuje się zawsze jako jednakowo wielka,
chociaż powinnaby się ukazywać czterdzieści razy większa”
13
.
Powstaje kolejne pytanie –
w jaki sposób Galileusz przy-
–
w jaki sposób Galileusz przy-
stępuje do konstrukcji układu obserwacyjnego, jakie pytania
zadaje przyrodzie za pomocą doświadczenia i w jaki sposób,
w jakiej formie należy je według niego postawić, aby otrzymać
zrozumiałą i znaczącą odpowiedź?
Galileusz uważał, iż rzeczywistość jest esencjalnie zróżni-
cowana i dlatego swoje doświadczenia rozpoczyna od matema-
tycznej konstrukcji idealizacji – modelu interesującego go zja-
–
modelu interesującego go zja-
wiska, charakteryzującego się tym, że uwzględnia w pierwszej
kolejności istotne aspekty badanego obiektu. Dla Galileusza
istotnymi właściwościami zjawiska były cechy podstawowe,
główne, charakterystyczne, które mogły zostać wyrażone za po-
mocą wielkości matematycznych
14
.
13
G. G
ALILEI
.
Dialog o dwu najważniejszych układach świata Ptolemeuszowym
i Kopernikowym.
Przeł. E. Ligocki przy współudziale K. Giustiniani-Kępińskiej.
Warszawa 1962 s
.
365-366.
14
Profesor R. Seeger w swoim referacie wygłoszonym w czasie obchodów „Roku
Galileusza” akcentował fakt, że Galileusz był przekonany, że tylko rozum, badając
dane empiryczne może stworzyć prawdziwy model Wszechświata. Nawiązując do
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •