R11 Turcja osmańska, historia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział XI :W kręgu oddziaływania Turcji OsmańskiejZdobycie przez Turków w 1453 roku Konstantynopola, ostatniego bastionu bizantyjskiego,długo uznawane było przez historyków jako data okrelajšca koniec wieków rednich i poczštekczasów nowożytnych. Wiemy już, że dzisiaj ta cezura nie jest traktowana tak jednoznacznie, alepozostała znaczšcym momentem w dziejach powszechnych. Konstantynopol stał się stolicšimperium tureckiego, a jego zdobycie odskoczniš do dalszego rozszerzania jego granic. EkspansjaTurków osmańskich rozwijała się w trzech kierunkach: europejskim, azjatyckim i afrykańskim.Ekspansja turecka na trzy kontynenty w XVI wieku.Już w drugiej połowie XV stulecia zdobycze tureckie objęły całš Anatolię w Azji Mniejszej,kolejne obszary Bałkanów, Peloponez, wybrzeża Morza Czarnego z Mołdawiš i Wołoszczyznš(jako ziemiami lennymi). Turcy podporzšdkowali też sobie (zależnociš wasalnš) chanat krymski.Ich granice sšsiadowały z posiadłociami monarchii Jagiellonów. Na poczštku XVI wieku politykętrójkierunkowej ekspansji Porty Ottomańskiej wznowił Selim I (1512-1520), który wpierwskierował się przeciw Persom, pobił ich w Kurdystanie i rozszerzył znacznie na wschód graniceTurcji. Persja nie została jednak pokonana, a wrogoć persko-turecka stanie się w XVI i XVIIwieku czynnikiem, który państwa europejskie (również Polska) będš starały się wygrywać wstosunkach międzynarodowych, utrzymujšc Portę w poczuciu zagrożenia ze strony wschodniegosšsiada. Niemniej teraz Turcy mogli ruszyć do północnej Afryki przeciw państwu Mameluków iwkrótce opanowali Syrię, Palestynę i Egipt (1516-1517). Sułtan turecki stał się de factozwierzchnikiem wiata islamu. Sulejman II zwany w Europie Wspaniałym, a przez Turków Kanuni- Prawodawcš (1520-1566), jeden z najznaczniejszych władców w dziejach imperiumosmańskiego, rozszerzył podboje na Bałkanach zdobywajšc w 1521 roku Belgrad. Umocniłpanowanie Turcji we wschodniej częci Morza ródziemnego, zajmujšc rok póniej wyspę Rodos.Atak na Węgry w 1526 roku doprowadził do brzemiennej w skutki bitwy pod Mohaczem. Wojskawęgierskie poniosły klęskę, zginšł młody władca Ludwik II Jagiellończyk, a tron Węgier wraz zpółnocno-zachodniš częciš królestwa, zgodnie z wczeniejszymi układami małżeńskimi (Wiedeń,1515), dostał się w ręce domu austriackiego Habsburgów. Panujšcy w pozostałej częci Węgierkról narodowy Jan Zpolya musiał uznać się lennikiem sułtana.Zarysował się nowy układ sił politycznych w Europie rodkowo-wschodniej. Oddzielonedotšd posiadłociami jagiellońskimi monarchia habsburska i imperium osmańskie sšsiadowałyteraz ze sobš bezporednio. Odtšd Habsburgowie stanš się pierwszym wrogiem Porty. Francja,pozostajšca w konflikcie z domem austriackim, sprzyjała jego wrogom Turcji i Zpolyi (zob.rozdział VIII). Te antyhabsburskie zasady współpracy sojuszniczej Francji z Turcjš, a także zwalczšcymi z domem austriackim narodowymi władcami Węgier, aktualne będš w polityceeuropejskiej przez następne dwa i pół stulecia. Wyprawy tureckie przeciw Habsburgom w latach1529 (bezskutecznie oblegali Wiedeń) i 1532 zakończyły się rozejmem z cesarzem, ustaleniemrównorzędnych sfer wpływów na Węgrzech i chwilowym zahamowaniem wypraw tureckich w tejczęci Europy.Pokojowe stosunki z Imperium Ottomańskim potwierdzone traktatami chciały utrzymywać iinne państwa zagrożone przez Turcję: Wenecja, starajšca się zachować neutralnoć Polska (1533),sprzymierzona Francja (1536). Ta ostatnia już rok wczeniej utrzymywała w Konstantynopoluswego stałego przedstawiciela, uzyskała prawa prowadzenia w posiadłociach tureckich wolnejwymiany towarów (tzw. kapitulacje), co wzmacniało jej pozycję w całym handlu lewantyńskim; zkolei Turcy swš flotš wspierali antyhabsburskie działania na Morzu ródziemnym i moglikorzystać z bazy sojuszników w porcie w Tulonie. Francja złamała więc, w imię własnychinteresów, ideę jednoci chrzecijańskiej Europy, w której pobrzmiewały, lansowane przezpapiestwo od poczštku XVI stulecia hasła zdobycia Konstantynopola, a nawet wyzwolenia grobuChrystusowego - czyli krucjaty antytureckiej. Głównym sprzymierzeńcem tego przedsięwzięciabyła (a raczej miała być) Wenecja, ale Ligi zbudować się nie udawało. Zauważmy, że równieżPolska przez niemal cały wiek XVI (nie liczšc chwilowych i dyskusyjnych planów StefanaBatorego) nie dała się wcišgnšć do realizacji tych zamiarów. Na Zachodzie państwo panówpolskich było wręcz uważane za sprzymierzeńca Porty. Nawet jeli były to opinie przesadzone,pozostaje faktem, że po upadku Konstantynopola i w miarę posuwania się ekspansji tureckiej naBałkanach, stosunki Polski z imperium osmańskim nabrały nowego znaczenia. Do utrzymaniapokoju z Turkiem skłaniały Polaków i intensywne wzajemne kontakty handlowe, i wiadomoćrealnej siły militarnej Porty, i poczucie, że w przypadku konfrontacji zbrojnej nie będzie możnaliczyć na deklarowanš pomoc innych państw chrzecijańskiej Europy.Teraz polscy Jagiellonowie z uwagš ledzili rozwój sytuacji na Węgrzech, tym bardziej, żeod 1539 roku Jan Zpolya ożeniony był z córkš Zygmunta I Starego, Izabelš. Kiedy rok póniejowdowiała, Węgry stały się obiektem habsburskiej interwencji, gdyż doprowadziła ona do wyboruswego nowonarodzonego syna na króla, a w myl wczeniejszego układu Zpolyi z Habsburgamipo jego mierci to dom austriacki miał odziedziczyć koronę węgierskš. Zareagował też szybkoSulejman II; jego wyprawa przeciw cesarzowi w 1541 roku przyniosła mu zwycięstwo i przesšdziłao trójpodziale Węgier: niewielkš częć północno-zachodniš zatrzymał Ferdynand Habsburg,największa, centralna połać kraju z Budš włšczona została do imperium tureckiego, Siedmiogródza, pod władztwem Izabeli i jej młodziutkiego syna Jana Zygmunta Zpolyi, stanowił królestwolenne zależne od Turcji. Sulejman II do końca swego panowania, uznawanego za okresnajwiększego rozkwitu państwa osmańskiego, wyprawiał się na Węgry przeciw Habsburgom, aleutrzymywało się tam skšdinšd korzystne dla Porty status quo. Turcy mocno usadowili się wtym kraju. Dodajmy tu, że 20 lat póniej tenże Jan Zygmunt Zpolya, siostrzeniec Zygmunta IIAugusta, króla Polski, wobec spodziewanej bezpotomnej mierci swego wuja i elekcyjnoci tronuw Rzeczypospolitej, stanie się poważnym kandydatem do korony polskiej. Planom tym stanie naprzeszkodzie jego wczesny zgon (1571).Za Sulejmana II Turcja kontynuowała również azjatycki kierunek ekspansji. Wojny z Persjšw latach 30-ych XVI wieku przyniosły jej opanowanie całego Azerbejdżanu, zajęcie Bagdadu,Jemenu i dotarcie do Zatoki Perskiej. Usadowili się też na Kaukazie.Sukcesem zakończyły się także starania Porty o rozszerzenie jej władztwa na południowychwybrzeżach Morza ródziemnego. Flota turecka, wspomagana przez pozostajšcych w jej służbiekorsarzy, nie tylko wyprawiała się na wybrzeża hiszpańskie i włoskie i łupiła statki, ale po walkachz flotš hiszpańskich Habsburgów w cišgu trzeciego ćwierćwiecza XVI stulecia opanowała całšpółnocnš Afrykę. Imperium osmańskie łšczyło zatem teraz w swych granicach ziemie na trzechkontynentach, dawne posiadłoci Cesarstwa Bizantyjskiego i Kalifatu Bagdadzkiego, sięgałoMorza ródziemnego, Morza Czerwonego i Zatoki Perskiej. Turcy ekspandowali w kierunkuEuropy Wschodniej i Azji Centralnej (projektowali budowę kanału Wołga-Don). Swymi wpływamisięgali jeszcze dalej, w rejon Oceanu Indyjskiego - Turcja wspomagała radżów indyjskich w ichoporze przeciw portugalskim kolonizatorom (z którymi sama walczyła w Abisynii), Turcy obecnibyli na Oceanie Spokojnym mieli kolonie w Indonezji (Sumatra).Sukcesów Porty Ottomańskiej w basenie Morza ródziemnego nie umniejszyła i nieprzerwała nawet ich wielka klęska militarna. W 1570 roku zdobyli oni na Wenecjanach Cypr. DlaWenecji i papieża Piusa V stanowiło to dodatkowy bodziec do zorganizowania antytureckiej Ligiwiętej. Udało się połšczyć siły Wenecji, Hiszpanii, papiestwa, kilku księstw włoskich i Malty,które z subwencji stolicy apostolskiej wystawiły potężnš flotę pod dowództwem brata królahiszpańskiego Filipa II, księcia Juana dłAustria. W 1571 roku w cieninie korynckiej pod Lepantow wielkiej bitwie morskiej rozbiła ona flotę muzułmanów, którzy stracili 200 okrętów. Podnosi sięczęsto w różnych opracowaniach historycznych ogromnš rolę tego zwycięstwa chrzecijan wdziejach powszechnych. To prawda, że wieć o jej wyniku zrobiła wówczas wielkie wrażenie i wTurcji i w Europie, ale w istocie poza militarnym osłabieniem Osmanów na morzu - rezultatypolityczne tej bitwy były nikłe. Lidze nie udało się zajšć żadnej z okupowanych przez Turkówwysp. Wenecja zawarła z Portš korzystny dla niej pokój (1573), Cypr pozostał w rękach Osmanów,podobnie stało się ze zdobytym chwilowo przez Hiszpanów Tunisem, a Filip II wkrótce zawarł zTurcjš rozejm (1579). Liga więta, w wyniku braku porozumienia między jej członkami, przestałafaktycznie istnieć.Organizacja Imperium Ottomańskiego.Państwo tureckie miało charakter feudalnej (ze specyfikš muzułmańskš), scentralizowanejmonarchii absolutnej z sułtanem na czele, posiadajšcym nieograniczonš władzę, bezapelacyjniedecydujšcym w kwestiach prawodawstwa, sšdownictwa, najwyższym zwierzchnikiem religijnym.Ciałem doradczym, ale wyłšcznie doradczym, była rada sułtańska dywan. Pomocnicze funkcjeadministracyjne sprawowała tzw. Wysoka Porta, rodzaj rzšdu, składajšca się z mianowanych iodwoływanych przez sułtana ministrów pod zwierzchnociš bardzo wpływowego wielkiegowezyra, kierujšcego politykš zagranicznš państwa, a w czasie wojny... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •