R13 Przeobrażenia gospodarcze Wiek XVIII, historia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział XIII :Przeobrażenia cywilizacyjne w XVIII wieku rewolucja przemysłowaW XVIII wieku Europa i pozostajšcy z niš w różnych relacjach wiat przechodzš dwaprocesy, które nazywa się przewrotami: umysłowy, zwišzany z ideami owiecenia orazprzemysłowy, który był rezultatem przemian społeczno-ekonomicznych. Ów drugi przewrót,cywilizacyjny, nazywany jest też często rewolucjš przemysłowš, tak dalece przeobraził on wwielu krajach (a na poczštku w Anglii) gospodarkę, społeczeństwo, wpływał na politykę, a takżeodcisnšł swe piętno na kulturze, sam pozostajšc w zwišzku z ideologiš epoki.Rewolucja czy przewrót?Jeżeli w odniesieniu do XVIII wieku użyjemy engelsowskiego okrelenia rewolucjaprzemysłowa (wprowadzonego do nauki w jego Położeniu klasy robotniczej w Anglii, 1845), toprzy tej okazji nasuwa się szersze pytanie: w jakim rozumieniu możemy w historii mówić orewolucji? Czy jest to gwałtowna przemiana istniejšcego stanu rzeczy, niszczšca dotychczasowestruktury i budujšca nowš sytuację przeciwstawnš dotychczasowej (np. dół społeczny staje sięgórš)? Tak przecież wyglšdały skutki wielu znanych nam rewolucji (francuskiej,bolszewickiej...). Ale przecież równie często mówimy o rewolucyjnych zmianach oznaczajšcychtylko gwałtowne przyspieszenie i pogłębienie zachodzšcych już procesów. Znajdujemy na toprzeciwstawne do rewolucji okrelenia ewolucja, reforma. Tak przecież przechodzimy od jednejdo drugiej z umownych w naszej cywilizacji epok historycznych. Nie jest to rewolucja, a jednakideologia jednej epoki może być antytezš drugiej (redniowiecze-renesans, renesans-barok, barok-owiecenie). Może więc mówišc o widocznych zmianach należy zauważyć proces przechodzeniaod zmian ilociowych w jakociowe? Liczba elementów nowych tak się zwiększa, że w pewnymmomencie powodujš one powstanie nowej jakoci, różnišcej się wyranie od sytuacjiwczeniejszej. Nowe może też powstawać poprzez ubywanie elementów starego. Dajmyprzykład anegdotyczny głowy łysej i owłosionej: przy ilu set tysišcach włosów, liczonychdokładnie, co do sztuki, mężczyzna jest jeszcze owłosiony, a od której liczby włosów już łysy?Wiemy przecież, że ogólnie na oglšd - potrafimy to stwierdzić, ale okrelonej granicy,momentu przełomu, wskazać nie umiemy. Ów problem, wcale nie żartobliwie traktowany,pokazuje Johann Huizinga w swej Jesieni redniowiecza, wskazujšc jak dalece na przełomie epokprzenika się chronologicznie nowe ze starym.W dyskutowanym w historiografii przypadku rewolucji przemysłowej, gdy szukać siębędzie jej wyznaczników, uzna się za nie np. rosnšcš gwałtownie w porównaniu z okresemwczeniejszym liczbę wynalazków wprowadzanych do praktyki gospodarczej. Dla naszychrozważań musimy przyjšć inne rozwišzanie wyróżnić dwa znaczenia rewolucji. Pierwsze,szersze, metaforyczne, uznaje że jest to wszelka szybka i głęboka zmiana w różnych dziedzinachżycia (naukowa, techniczna, przemysłowa, obyczajowa itd.). Drugie węższe, odnosi się cile dosfery polityczno-społecznej i wskazuje na fakt gwałtownej zmiany ustroju politycznego iorganizacji społecznych, odbywajšcš się przy znacznym udziale społeczeństwa posługujšcego sięrodkami pozaprawnymi (J. Szacki, J. Baszkiewicz). Z tych sformułowań wyranie wynika comamy poczšć z naszym terminem rewolucji przemysłowej. Trzeba przyjšć owo szerszerozumienie tego pojęcia, bardziej przenone, akcentujšc fakt przyspieszenia i pogłębienia procesówpowodujšcych radykalne zmiany, przede wszystkim gospodarcze, ale zwišzane z przemianami wfunkcjonowaniu życia społecznego. W tym sensie mówimy też, w złagodzonej formie oprzewrocie przemysłowym w XVIII wieku.Wród historyków nie ma zgodnoci co do cisłej chronologii przewrotu przemysłowo-technicznego, a zwłaszcza jego poczštków. Mówi się często ogólnie o drugiej połowie XVIIIstulecia, ale też wskazuje, że obejmuje on również poczštek wieku XIX, a dla wielu krajów jestprocesem aktualnym. Dla Anglii szerokie ramy czasowe owego przełomu to lata 1760-1830.Przyjmuje się jednak, że dla XVIII wieku najbardziej dynamiczne zmiany społeczno-gospodarcze,zwane włanie rewolucjš przemysłowš, dokonały się w latach 1770-1800.Powszechnodziejowe przesłanki przemian społeczno-gospodarczych.Mimo że przyspieszenie procesów gospodarczych i społecznych najbardziej było widać wAnglii, przesłanki owego przewrotu, w różnych krajach przesunięte w czasie, majš charakterpowszechny. Wynikał on ze znacznie intensywniejszego niż wczeniej rozwoju gospodarkitowarowo-pieniężnej, który powodował kapitalizowanie się stosunków produkcji. Mówilimy już otym procesie w odniesieniu do XVI wieku. W XVIII stuleciu już nie tylko w Anglii, ale i w innychkrajach (Francji, Niderlandach, Szwecji) struktury społeczne szybko przeobrażały się, ewoluujšcod systemu feudalnego (stanowego) do systemu kapitalistycznego (klasowego). Ewolucja taoznaczała, że dotychczasowe spetryfikowane struktury stawały się krępujšcym gorsetem dlanowych, prężnych warstw społecznych (mieszczaństwa, redniej szlachty, organizatorówprodukcji, kupców), nie majšcych współmiernych do ich uczestnictwa i aktywnoci w szerokorozumianym życiu publicznym - praw politycznych. Niemałš rolę odgrywała tu ideologiaowiecenia, poddajšca krytyce istniejšce stosunki polityczne i społeczne, propagujšca prawanatury, wolnoć człowieka, nowe racjonalne i wyzbyte uprzedzeń spojrzenie na wiat, w tym takżenowš myl ekonomicznš (zob. rozdz. następny).Od połowy XVIII wieku obserwuje się, po okresie względnej stagnacji, wyrany przyrostdemograficzny w najznaczniejszych krajach Europy, ale tendencja wzrostowa ma charakterogólnowiatowy (0,6 % przyrostu ludnoci rocznie, populacja na wiecie zbliżała się do miliardaludzi). Następuje sprzężenie zwrotne: polepszenie warunków życia, wyżywienia, stanuzdrowotnego, zmniejszenie się liczby epidemii, miertelnoci niemowlšt, powoduje znaczšcyprzyrost ludnoci. Ten z kolei (co pokazuje przykład Anglii) był równoczenie skutkiem przewrotuprzemysłowego.Rewolucja przemysłowo-techniczna oznaczała proces zastępowania ręcznej pracy ludzkiej,wykonywanej prostymi narzędziami, przez coraz bardziej skomplikowane urzšdzenia mechaniczne- maszyny, ale także wykorzystywanie nowych surowców i technologii owoców przyspieszonejludzkiej wynalazczoci. Umożliwiało to masowš produkcję różnych wyrobów, ale wymagałonowych form organizacji pracy i produkcji. Powodowało upadek dawnego rzemiosła i tradycyjnegochłopskiego rolnictwa, a powstawanie innych rzesz pracowników robotników najemnych.Rolnictwo i w stosunkach własnoci i w ulepszanych sposobach produkcji przeobrażało się wdziedzinę gospodarki produkujšcš na zysk, dla pienišdza (a nie dla własnych potrzeb). Wolna siłarobocza stanie się podstawš do powstawania nowych przedsiębiorstw, nabierajšcych charakteruprzemysłowych fabryk. Ludnoć przenosiła się ze wsi do miast uległ zintensyfikowaniu procesurbanizacji.Przyspieszenie gospodarcze, osišgnięte w dużej mierze dzięki postępowi technicznemu,pozostawało w cisłym zwišzku ze stosunkami międzynarodowymi, z rywalizacjš o kolonie, zwalkš o podział wiata, o surowce i rynki zbytu. Kształtował się rynek ogólneuropejski, a wraz zposzerzajšcymi się kontaktami Starego Kontynentu (a właciwie jego ekspansjš) z innymiczęciami globu powstawał rynek ogólnowiatowy. Procesy gospodarcze przebiegajšce wnajbardziej rozwiniętych krajach miały dalekosiężne skutki nie tylko dla całej Europy, ale także dladaleko od niej leżšcych stref geograficznych.Rewolucja przemysłowo-techniczna w Anglii.Wszystkie te zjawiska i procesy najwczeniej i najsilniej wystšpiły w Anglii. Tam procesrozwoju kapitalizmu był najbardziej zaawansowany. Przekształcił on wpierw stosunki na wsi, jakoże przemiany w rolnictwie warunkowały rewolucję przemysłowo-technicznš. Owa rewolucjaagrarna bo tak nazywajš jš historycy polegała zarówno na zmianach form własnoci, jak i napostępie w technice produkcji, a prowadziła do zmiany roli tej dziedziny gospodarki w życiu kraju.Z drobnych gospodarstw chłopskich, które nie mogły wytrzymać kapitalistycznej konkurencji, zziem gromadzkich i nieużytków powstawały wielkie i rednie gospodarstwa rolne. Nowš politykęgrodzeń (nie na pastwiska, jak w XVI wieku, ale na produkcję rolnš) popierało państwo. Wielcy iredni właciciele ziemscy, landlordowie i yeomani (ci drudzy, jako farmerzy również dzierżawiliziemię), korzystajšc z rosnšcych cen na żywnoć, produkowali jš z wielkim zyskiem na rynek i naeksport. Wolny rynek najmu, cechujšcy się dużš podażš siły roboczej powodował, że pracarobotników rolnych była tania.Rolnictwo angielskie już od pierwszej połowy XVIII wieku szybko się unowoczeniało.Wprowadzono płodozmian, rozszerzano produkcję zbożowš (uprawiano coraz więcej pszenicy), ajej wydajnoć wzrosła kilkakrotnie. Dużš rolę w polepszeniu wyżywienia odgrywała rozwijajšcasię hodowla; udoskonalano stale odmiany zwierzšt. Pasze zielone i roliny okopowe (buraki,ziemniaki) pozwalały gromadzić karmę dla bydła na zimę (i dzięki temu nie wybijać zwierzšt przedjej nadejciem) i zapewnić w ten sposób konsumentom wieże (a nie solone) mięso również o tejporze roku.W produkcji pozarolniczej zasadnicze znaczenie miały wynalazki i usprawnieniawprowadzone w trzech ważnych dziedzinach: w hutnictwie, włókiennictwie i energetyce.W hutnictwie do wyrobu żelaza zamiast drewna (coraz mniej było lasów) zaczętowykorzystywać węgiel kamienny, który po procesie odgazowania s... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •