R4 Reformacja, historia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział IV :Oblicze wyznaniowe nowej Europy: reformacjai upadek koncepcji Reipublicae ChristianaeReformacja to jedno z najważniejszych wydarzeń XVI stulecia, a przy tym bardzozłożone, trudne do zwięzłego omówienia. Patrzšc nawet tylko z geograficznego punktuwidzenia można stwierdzić, że objęła ona rozległe obszary Starego Kontynentu: Anglię iSzkocję, kraje skandynawskie, duże częci Niemiec, Francji, Węgier, Czech, Polski,Niderlandów. Nie objęła natomiast Włoch, Hiszpanii, Portugalii, ale też w konsekwencjitego, co stwierdzilimy wyżej częci wielu znaczšcych państw i innych partii Europy.Dyskusje terminologiczne wokół reformacji w historiografii.Już pojęcie reformacja jest terminem dyskusyjnym. Zwróćmy uwagę, że np.historiografia katolicka, choć nie tylko ona, nazywa często reformacjš katolickš to, cotradycyjnie uznawano za kontrreformację (rozwiniemy to zagadnienie w następnymrozdziale). Pojawiły się koncepcje reformacji szerszej i węższej, podobne doprzedstawionego już tu wczeniej dwojakiego widzenia humanizmu. Mamy wtedyreformację większš i reformację mniejszš (major reformation i minor reformation). Na torozróżnienie dokonane przez współczesnego holenderskiego historyka Enno van Gelderazwraca uwagę Z. Wójcik w swej syntezie XVI-XVII wieku. Istnieje więc w dziejachludzkoci pršd intelektualny (z genezš datowanš przez autora koncepcji na połowę XVstulecia, ale przecież widoczny w Kociele już wczeniej), który kładzie nacisk naantropocentrycznš wizję wierzeń człowieka, która jest religiš humanistycznš, rozważajšcš ztego punktu widzenia jego relacje z Bogiem (a także z Kociołem). Ewoluuje ona aż dodzisiaj, i można by stwierdzić, że w jej nurcie mieci się np. zarówno Sobór Watykański II(aggiornamento Kocioła) jak i nauczanie społeczne Jana Pawła II. Reformacja mniejsza to wtakim razie, ogólnie mówišc, współistniejšca z tym nurtem chronologicznie, ale tylko wokrelonym węższym okresie, faza konfliktów religijnych XVI stulecia, prowadzšca dopowstania protestantyzmu i reformy Kocioła katolickiego. Zbieżnoci z koncepcjšponadczasowego humanizmu antropocentrycznego i humanizmu renesansowego sš tuuderzajšce. Dyskusyjna jest zresztš nie tylko reformacja jako szersze zagadnienie w historii,ale nawet sama jej geneza. Tradycyjnie można by szukać jej przesłanek na różnychpłaszczyznach: społecznej, politycznej, gospodarczej, kulturowej. Ale dopatrywano się ichtakże w kryteriach moralnych, psychologicznych, geograficznych itd. (E. Lnard). W tymnurcie mieci się np. oryginalna koncepcja klimatyczna: kraje ciepłe pozostały przykatolicyzmie, kraje chłodne przyjęły reformację.Uznajšc całš dyskusyjnoć pojęcia, musielibymy jednak przyjšć ogólnš definicję, żereformacja to ruch religijny wyrosły na podłożu konfliktów społeczno-politycznych XV-XVIwieku, który doprowadził w XVI stuleciu do powstania niezależnych od papiestwa Kociołówprotestanckich.Sytuacja w Kociele katolickim u progu czasów nowożytnych.Reformację łšczy się z ruchami heretyckimi pónego redniowiecza, które byływymierzone przeciwko zinstytucjonalizowaniu, zewiecczeniu, skostnieniu Kociołakatolickiego. Wymienia się przy tym waldensów, albigensów, wspomina się arianizm,wiklefizm, husytyzm. Te ruchy schizmatyczne, poza husytyzmem, zostały przezwyciężoneprzez Kociół rzymski. Husytyzm występował tylko w Czechach, można więc było uznać, żenie stanowił niebezpieczeństwa międzynarodowego. Papiestwo uważało zresztš, że herezjechoć niebezpieczne były czasowe, sporadyczne. Niemniej widoczne było, że Kociółkatolicki wymaga gruntownej reformy; niezadowolenie z istniejšcej sytuacji ujawniało się iwewnštrz jego instytucji (wród duchowieństwa) i w aspekcie powszechnym, nazwijmy to -zewnętrznym (wród społeczeństwa, poród wiernych). Widać było zresztš ruch w tymkierunku; wiadczyła o tym reforma zakonu augustianów (stšd, z już uzdrowionego zakonuwyszedł Luter), niektórzy benedyktyni również przeprowadzili odnowę.Reformy w Kociele katolickim dokonywały się jednak bardzo powoli. Dziełaodnowy nie podjęli papieże z końca XV i poczštku XVI wieku; byli słabi, pochłonięcizabiegami o własne interesy (nepotyzm). Juliusz II (1503-1513) był bardziej wojownikiem imecenasem sztuki niżeli papieżem. Jego następca, Leon X (1513-1521) również sprawykocielne odsuwał na dalszy plan. Sobór laterański z roku 1512 zajmował się raczejkwestiami politycznymi, a nie odnowš. Te włanie czynniki, poród wielu innych, zaważyłymocno na powodzeniu ruchów reformatorskich.Zwięzłe scharakteryzowanie procesów reformacyjnych nastręcza wiele trudnoci.Najczęciej robi się to według krajów. Spróbujmy przyjšć na nasz użytek nieco innškonstrukcję takiego omówienia, chociaż nie ucieka ona od tej pierwszej koncepcji.Zauważmy, że w reformacji dajš się wyróżnić trzy jej kierunki, nurty, czy - bardziejuczenie - modele. Pierwszy z nich to nurt odgórny, kiedy to monarcha (władca, ksišżę)decyduje o herezji, tak jak to było na dużych obszarach Niemiec, w Skandynawii, w Anglii.Drugi nurt można by okrelić mianem plebejskiego, w którym to doły społeczne wystšpiš zradykalnymi hasłami społeczno-wyznaniowymi. Ujawni się od zwłaszcza w feudalnychNiemczech Wreszcie trzeci nurt, to model kalwiński, kiedy tospołeczeństwo, jego szersze warstwy szlachta, mieszczaństwo, plebs, przyjmuje nowe,korzystne dla jej interesów, wyznanie. To przede wszystkim przypadek Francji i północnychNiderlandów. Trzeba podkrelić, że wszystkie te trzy nurty sš ruchami religijnymi, ichprzedstawiciele charakteryzujš się najczęciej żarliwš wiarš katolickš, ale ich wystšpienieprzeciwko jednoci Kocioła powoduje daleko idšce skutki nie tylko w kategoriachwyznaniowych, ale również społeczne, polityczne i gospodarcze. Zależnie od sytuacjiwewnętrznej danego kraju, ujawniać się będš cechy specyficzne tych ruchów. Wydaje się, żew Niemczech ujawniš się mocno ich cechy społeczne, w Anglii gospodarcze, a we Francjipolityczne. Ale to już zależy od interpretacji każdej z tych reformacji. W naszym opisiespróbujmy posłużyć się owym podziałem na trzy nurty.Geneza reformacji na tle sytuacji w Niemczech; istota podziałów religijnych w Rzeszy.Reformację odgórnš zapoczštkowały wydarzenia w Rzeszy niemieckiej, dajšcpoczštek całej reformacji. Cesarstwo było zacofane, rozbite gospodarczo (granica Łaby) ipolitycznie. Władza centralna była słaba, silne były natomiast tendencje partykularne. Takasytuacja rodziła liczne konflikty wewnętrzne. Wzmacniali się ksišżęta wieccy i duchowni,którzy dšżyli do niezależnoci w państwie. Ograniczano rolę miast i mieszczan. Podupadałaszlachta dawne rycerstwo, która zwiększonym uciskiem feudalnym chłopa usiłowałazrekompensować sobie tę pauperyzację. Skutek był nieunikniony: bunty i spiski antyfeudalne.Kociół był w Niemczech uprzywilejowany: posiadał ziemię, duże wpływy, a w księstwach-biskupstwach - władzę politycznš. Historycy niemieccy podkrelajš ogrom sum, które szły zRzeszy do Rzymu; uważajš, że kraj był eksploatowany finansowo, stšd wpływało do skarbuStolicy Piotrowej najwięcej danin prawie pół miliona dukatów rocznie (nb. Anglicytwierdzš, że największe sumy szły z Anglii). W owym wyzysku fiskalnym upatrywano jednoz najważniejszych ródeł niezadowolenia, a nawet nienawici do Rzymu, do Kocioła, wNiemczech.Z poczštkiem reformacji kojarzy się zawsze osobę Marcina Lutra (1483-1546). Był onsynem zamożnego górnika pochodzšcego z rodziny chłopskiej, zakonnikiem w klasztorzeaugustianów. W 1511 roku był w Rzymie i na własne oczy widział zewiecczenie, zbytek izepsucie panujšce w Stolicy Apostolskiej za Juliusza II. W następnym roku został przeoremzakonu w Wittenberdze, doktorem teologii i wykładowcš nauk biblijnych na tamtejszymuniwersytecie. Jego słynne wystšpienie z 31 padziernika 1517 roku, kiedy to ogłosił swe 95tez przeciwko handlowaniu odpustami na rzecz budowy Bazyliki w. Piotra w Rzymie, niebyło niczym nowym, niespotykanym czy niezwyczajnym. Było typowym, znanym jużwczeniej wystšpieniem mnicha, wzywajšcego do dysputy innych mnichów, tym razem natemat handlu odpustami przez niegodne i grzeszne osoby. Cóż się więc stało? Otóż to, żetrafił na odpowiedni moment, swym wezwaniem trafił na to, co nazwalibymy dzisiajzapotrzebowaniem społecznym, poruszył temat, który dokuczał wszystkim. Dał hasło dowalki ze znienawidzonymi praktykami papiestwa. Czy takie momenty nie sš nam znane zhistorii? Staje tu również stare pytanie o rolę jednostki w dziejach. (Przypomnijmy sobiechoćby rolę Wałęsy i postulaty Stoczni Gdańskiej w 1980 roku). Marcin Luter porwałNiemcy, sytuacja wyniosła go na wodza reformacji a on tę rolę podjšł.Wystšpienie Lutra nie miało na celu zerwania z Kociołem, ale wywołało tak żywyoddwięk społeczny, bo sytuacja była zapalna. Spotkało się też wkrótce z reakcjš papiestwa:w czerwcu 1520 r. Leon X bullš Exsurge Domine ekskomunikował go, groził klštwš, wzywałdo odwołania tez; w grudniu Luter publicznie bullę spalił. W tymże roku ogłosił trzy pracepod znamiennymi tytułami: Do chrzecijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawiestanu chrzecijańskiego (po niemiecku), O niewoli babilońskiej Kocioła (po łacinie) i Owolnoci chrzecijanina (po niemiecku). Sformułował w nich swe poglšdy, dajšc teoretycznyprogram reformacji, będšcy wyzwaniem przeciw Kociołowi. Uważał, że człowieka zbawićmoże jedynie wiara w Boga, nie uczynki, ale wiara, łaska boska i pokuta, które prow... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •