R5 Kontrreformacja, historia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział V :Kociół wobec reformacji. Kontrreformacja czy reforma katolicka ?Szesnaste stulecie okrela się czasami jako wiek reformacji. Nie kojarzy się przy tym faktu,że to samo stulecie zapoczštkowało procesy, które rozwijały się niemal równolegle dorozszerzajšcego się protestantyzmu, zwane tradycyjnie kontrreformacjš. Okrelenie to whistoriografii współczesnej, poczštkowo zwłaszcza katolickiej, a obecnie już szerzej chociażprzede wszystkim w zachodniej - zastępowane jest coraz częciej mianem reformy katolickiej lubreformy Kocioła. Akcentuje się przy tym poglšd, że Kociół katolicki w owych czasach nie tylkoreagował na przejawy odszczepieństwa od Rzymu, ale sam przechodził wewnętrzne przemiany.Nie zmienia to jednak faktu, że współistniały w jego działaniach oba zjawiska i możnarozgraniczyć, a nie utożsamiać oba pojęcia. Z jednej strony bowiem reformacja niewštpliwiewywołała energiczne przeciwdziałanie Kocioła względem ruchów schizmatycznych. W takimrozumieniu była to włanie akcja kontrreformacyjna jako zespół przedsiębranych rodków istosowanych metod, które miały przyczynić się do zahamowania reformacji, a w miarę możnocido odzyskania utraconych wpływów, a zatem do rekatolizacji kacerzy (odszczepieńców). Chodziłojednak równoczenie nie tylko o bezporedniš reakcję na odstępstwo od Rzymu. Akcja dotyczyłabowiem także krajów katolickich, w których utwierdzić ona miała panowanie religiirzymskokatolickiej, a to wyznanie miało być również propagowane na ziemiach, gdzie wyznawanoinne religie. Z drugiej strony nie można jednak nie zauważyć procesu odnowy w samym Kociele.Poglšd, że dokonywał się on pod naciskiem reformacji może być uznawany za słuszny tylko jelichodzi o papiestwo. Poza Rzymem widać go już wczeniej; przypomnijmy gwoli przykładu, żeaugustianie, skšd wyszli Luter i Münzer, byli już w jego czasach zakonem odnowionym,widzielimy też sytuację Kocioła we Francji. Niemniej wystšpienia reformatorów stały sięistotnym czynnikiem, który przyczynił się do ujawnienia koniecznoci naprawy Kocioła ipotężnym bodcem do jej przyspieszenia.Znaczenie i cechy obu tych pojęć kontrreformacji i reformy katolickiej - widać dobrze nadwóch najważniejszych przykładach aktywnoci Kocioła w XVI wieku. Polityka kontrreformacjiwyraziła się najdobitniej w działalnoci zakonu jezuitów. Idee reformy katolickiej ujawniły sięnatomiast w uchwałach soboru trydenckiego; i one jednak nie abstrahowały od rodków i metodkontrreformacyjnego działania.Zakon jezuitów.Inicjatorem i pierwszym przywódcš zakonu jezuitów był Ignacy Loyola (1491-1556),szlachcic-rycerz baskijski (bo trudno jednoznacznie stwierdzić hiszpański). Pozostawał na służbiew hiszpańskiej armii królewskiej, w czasie wojny z Francuzami został ciężko ranny w nogę imusiał długo się leczyć przymusowo unieruchomiony. Czas wykorzystywał na lekturę żywotówwiętych i pod jej wpływem postanowił zmienić swe życie, powięcić się służbie jezusowej i walcez heretykami. Majštek rozdał ubogim, oddawał się kontemplacji i ćwiczeniom ascetycznym. Odbyłstudia teologiczne w Salamance, które spowodowały, że zajęła się nim ...inkwizycja pod zarzutem,że głosi heretyckie poglšdy. Od oskarżeń z trudem się oczycił. Pielgrzymował do Ziemi więtej,podróżował do Włoch, wreszcie znalazł się we Francji, gdzie odbywał studia na paryskiejSorbonie. Z przemyleń Loyoli powstały jego ćwiczenia duchowne, prototyp rekolekcji,opublikowane w wersji łacińskiej jako Exercitia spiritualia, które stały się podstawš zasadorganizacyjno-programowych Towarzystwa Jezusowego (Societas Jesu, SJ), założonego przezeń wParyżu w 1534 roku. Postanowił on przedłożyć papieżowi myl przekształcenia tegostowarzyszenia w zakon. W 1540 roku Paweł III zatwierdził jezuitów jako męski zakon klerykówregularnych.Jednš ze specyficznych cech nowego zakonu było wieloetapowe, długoletnie kształcenie, araczej kształtowanie, jego członków. Miało ono odpowiednio uformować osobowoć zakonnika,poddać jego wolę okrelonym celom nadrzędnym, ale równoczenie rozwijać intelekt i wyobranię.Wpierw kandydat do zakonu przechodził okres próbny, przez kilka tygodni lub miesięcy. Potemrozpoczynał nowicjat, który trwał dwa lata (a nie rok, jak w innych zakonach). W tym czasie modyczłowiek pod bezustannš kontrolš poddany był wielu próbom; od rana do nocy wykonywałróżne zajęcia, i to nie tylko duchowe (lektura, modlitwa, nabożeństwa, ćwiczenia ascetyczne,kontemplacja itd.), ale również ciężkie prace fizyczne (np. ršbanie drzewa, noszenie wody).Charakter tych ostatnich robót doceni się dopiero wtedy, gdy zważy się iż wykonywać je musielitakże kandydujšcy do zakonu synowie szlacheccy, dla których takie zajęcia były w życiucodziennym uchybieniem ich godnoci; tu musieli naginać swš dumę do poleceń przełożonych. Ponowicjacie rozpoczynały się 9-letnie studia, w ramach których mieciły się m.in. dwuletnie studiaklasyczne i czteroletnie filozoficzne. Dopiero potem, a więc w sumie po co najmniej 11 latach,jezuita mógł otrzymać więcenia. Uroczyste luby łšczyły się z przyrzeczeniem bezwzględnegoposłuszeństwa papieżowi (tzw. profesjš) i tylko ci ojcowie, profesi, tworzyli właciwy zakon.Najzdolniejsi, po dwóch-trzech latach kierowani byli na dodatkowe studia, tak że można przyjšć, iżrazem po około 17 latach formował się całkowicie zakonnik, którego można nazwać prawdziwymjezuitš. Nietrudno wyobrazić sobie, jak dalece cechowały go odpowiednio ukształtowanycharakter, urobiona wola, lepe posłuszeństwo wobec zwierzchników.Ustrój zakonu był dyktatorski, obowišzywała w nim surowa dyscyplina. Formalnie na jegoczele stała generalna kongregacja dostojników, ale praktycznie zakonem kierował dożywotnigenerał (praepositus generalis, zwany niekiedy czarnym papieżem; pierwszym został w 1541 r.Loyola). Miał on u boku szeciu doradców-asystentów (którzy mogli go ewentualnie w pełnionejfunkcji zawiesić), ale w istocie nie mieli znaczenia. Papiestwo otrzymało zatem od IgnacegoLoyoli, byłego żołnierza, strukturę quasi-militarnš, rodzaj wojska czy milicji, i to w momenciebardzo Kociołowi potrzebnym. Jego zasługi potwierdzał fakt, że w 1622 roku zostałkanonizowany.Cele zakonu można okrelić w kilku punktach. Po pierwsze, należało do nich wychowaniemłodego pokolenia w duchu dogmatów Kocioła, wedle starej zasady, że przyszłoć ma w ręku ten,kto ma w ręku młodzież. Temu celowi służyły licznie powstajšce kolegia rednie szkoły jezuickieoraz szkoły wyższe akademie. Jeli nawet treci nauczania, zgodnie z przyjętymi założeniamidoktrynalnymi, były stare, to przodowały one jeli chodzi o nowoczesnš myl pedagogicznš, ostosowane metody nauczania. Wprowadzono wiele elementów, które w szkolnictwiehumanistyczny renesans przejšł ze starożytnoci; zerwano ze redniowiecznym pensum wiedzy,którego opanowanie obowišzywało równo wszystkich (a zdolnych od mniej zdolnych odróżniałatylko mniejsza iloć rózg aplikowanych w bolšce miejsce). Nauczanie było urozmaicone,stosunkowo wszechstronne (z ćwiczeniami fizycznymi), nauczyciele dobrze przygotowani. Poródmetod pedagogicznych stosowano rywalizację między uczniami, rozwijano indywidualne talenty,wprowadzono sejmiki dyskusyjne przygotowujšce do aktywnoci w życiu publicznym, uczonoretoryki. Ważnš rolę ideologicznš i pedagogicznš odgrywały rozmaite przedstawienia teatralne, zktórymi wychodzono poza kolegia, do wiernych. Kolegia szybko rozpowszechniały się w Europie(również w Rzeczypospolitej, dokšd jezuici przybyli w 1564 roku, sprowadzeni przez kardynałaStanisława Hozjusza), gromadziły coraz liczniejsze grono uczniów. Na przykład w Monachium w1567 roku było ich szeciuset. Pod koniec XVI wieku prawie trzy czwarte zakładów TowarzystwaJezusowego stanowiły kolegia, które wymagały przynajmniej dwudziestu, a w przypadkuwiększych zakładów do siedemdziesięciu ojców. Istotnš formš aktywnoci uczniów były wkolegiach kongregacje maryjne, które w tym samym okresie liczyły już 30 tysięcy członków.Szkoły jezuickie przyczyniały się mocno do rekatolizacji społecznej na terenach, któreobjęła reformacja. Do kolegiów, zważywszy ich wysoki poziom nauczania, posyłali swych synówtakże protestanci. Młodzi szlachcice opuszczali zakład już jako wychowankowie poddanicałkowicie jezuitom, zobowišzani do działania na rzecz katolicyzmu w swoim różnowierczymrodowisku i kontrolowani w tych poczynaniach przez stałš opiekę duszpasterskš.Takie postępowanie było zgodne z drugim podstawowym celem zakonu. Chodziło oprzenikanie do wszystkich warstw społecznych, zwłaszcza do sfer rzšdzšcych. Stšd brała sięobecnoć jezuitów na wielu dworach, gdzie odgrywali oni istotnš rolę jako spowiednicy, kapelani,kaznodzieje, byli wyroczniš moralnš i ważnš siłš opiniotwórczš. Swe wpływy wykorzystywali nietylko w sferze wyznaniowej, ale i w polityce, uczestniczšc niejednokrotnie w prowadzonychintrygach, w tajnej dyplomacji. Jak wiemy, zaznaczyli swš rolę także na dworze polskim,zwłaszcza za Zygmunta III Wazy (m.in. postać księdza Piotra Skargi).Wreszcie cel trzeci polegał na realizowaniu polityki papieskiej, na umacnianiu Kociołarzymskiego, walce z herezjami i na rozpowszechnianiu katolicyzmu poza jego dotychczasowymzasięgiem wpływów. Temu zadaniu służyła m.in. rozwijana od połowy XVI wieku działalnoćmisyjna poza Europš w Azji, Afryce, Ameryce. I tu przodowali jezuici (pamiętamy z telewizjiShoguna z Richardem Chamberlainem lub z kina Misję z Jeremy Ironsem i Robertem de Niro?),którzy zwłaszcza w Indiach i w Chinach stosowali swoisty mimetyzm kulturowy, starajšc sięprzystosow... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •