R9 Kształtowanie się absolutyzmu w Europie, historia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział IX :Kształtowanie się absolutyzmu w Europie XVI-XVIII wiekuOd monarchii stanowej do monarchii absolutnej.Od drugiej połowy XV wieku feudalna monarchiastanowa zaczęła się przekształcać w niektórych krajachEuropy w monarchię o coraz znaczniejszej roli króla,ewoluujšcej ku systemowi władzy absolutnej.Warunkiem tego procesu było powstawaniemonarchii narodowych (Francja, Anglia, Hiszpania).Zamiast rozdrobnionych feudalnie organizmówpolitycznych powstajš państwa narodowe. W pewnymuproszczeniu można powiedzieć, że w redniowieczupaństwo to był zespół ugrupowań mobilizujšcych siły,łšczšcych się w sytuacjach koniecznych, np. dla obronyprzeciw obcej agresji. Konsolidowało się więc,jednoczyło, dla realizacji konkretnych celów. Po ichosišgnięciu owa łšcznoć słabła.U progu czasów nowożytnych państwo funkcjonujejuż bez przerwy, podlega pewnym okrelonymprocesom, pojawiajš się w nim nowe elementy, nieznanew poprzednich okresach. Pod wpływem antyku, prawarzymskiego, następuje rozwój myli prawno-ustrojowej.Zmieniajš się zasady własnoci; w redniowieczu feudaładministrował ziemiš - nadziałem królewskim, teraz mawłasnoć używania jej i nadużywania (według prawarzymskiego), co powoduje swobodę rozporzšdzania niš.Na zachodzie Europy - była już o tym mowa - prowadzito do rugowania chłopów z ziemi, i jeli jest on wolnypowoduje kapitalizację stosunków własnoci, nawschodzie za, gdzie chłop jest pańszczyniany - rozwijasię, refeudalizujšcy gospodarkę (a co za tym idzie irelacje polityczne), folwark szlachecki.W wielu monarchiach Zachodu coraz silniejszastaje się władza głowy państwa. Proces ten - o którymzaraz powiemy szerzej - wynikał z wielu powodów. Napłaszczynie społecznej i gospodarczej musiał byćwynikiem wspólnoty interesów władcy i okrelonejwarstwy społeczeństwa. Na płaszczynie politycznejprowadził do przełamywania wielu dawnych cechpaństwa feudalnego. Wszystko to powoduje, że okresmonarchii absolutnej (w niektórych krajachewoluujšcej do absolutyzmu owieconego) jestznamiennym okresem, epokš przejciowš, od państwafeudalnego do nowożytnego państwa mieszczańskiego,którego kształtowanie się zapowiadały ideały rewolucjifrancuskiej.Uwarunkowania rzšdów absolutnych w państwienowożytnymJeli chcemy mówić o kształtowaniu sięabsolutyzmu w Europie w czasach nowożytnych, trzebawpierw zadać sobie pytanie o uwarunkowaniamożliwoci wprowadzania silnej władzy monarszej - wdanym państwie, w danym okresie. Należy więc okrelićwarunki sine qua non, bez spełnienia których ten procesnie byłby możliwy. Sš to warunki odnoszšce się dokonkretnej epoki - poczštku czasów nowożytnych, ale -jak zobaczymy - wiele z nich ma charakterponadczasowy: pokazujš one przy spełnieniu jakichzałożeń władza może być silna, a także a rebours - wjakich okolicznociach musi być słaba.1. Państwo.Pierwszy warunek wydaje się banalny: dosprawowania władzy potrzebne jest państwo; chcšcwzmacniać swš władzę, monarcha musi mieć gdzie torobić. Pozostaje tylko pytanie, jakie ono powinno być. Uprogu czasów nowożytnych państwo to jeszcze niemonolit. Muszš więc w nim być widoczne dwa istotnezjawiska. Po pierwsze powinien następować procesunifikacji terytorialnej kraju. Zatem istnienieukształtowanego już, okrelonego trwałymi granicamipaństwa nie jest tu zasadniczym, wstępnym warunkiem.Ważny jest ów proces unifikacji. Drugie ważne zjawiskoto istnienie w państwie, u jego mieszkańców, poczucianarodowego. Nie mówimy tutaj, należy zwrócić uwagę,o nadużywanym pojęciu wiadomoci narodowej.Mówimy o wstępnym, podstawowym stopniuidentyfikacji z państwem, dalekim od wiadomoci.Odwołajmy się tu do tradycji francuskiej, w którejmamy stopniujšce się okrelenia, takie jak sensnational, potem esprit national, wreszcie identitnationale i conscience nationale; wpierw jest poczucie,duch, następnie tożsamoć i dużo póniejwiadomoć. Owo poczucie oparte jest na wspólnocieinteresów, terytorium, tradycji historycznej ikulturowej, a co najmniej podobnych dowiadczeń wprzeszłoci, w dużo mniejszym stopniu za - wspólnociejęzyka. Ten fenomen jest nam przecież znany do dzisiaj- wspólny język nie musi być podstawš tożsamocinarodowej (Szwajcaria, Belgia, Kanada). Tym bardziejmożemy odnieć to zjawisko do przełomu XV-XVIwieku. Owo poczucie narodowe, duch i tożsamoćwzmacniały się zawsze, również w tamtych czasach, wobliczu zagrożenia zewnętrznego. Czynnikiemrozwijajšcym poczucie narodowe były więc wojny.Zauważmy, że w drugiej połowie XV wieku korony, wktórych wzmacniała się władza monarsza (Hiszpania,Anglia, Francja) prowadziły wojny.2. Rola władcy.Dla siły sprawowanych rzšdów istotny jestwizerunek władcy, jego rola w państwie. Pierwszymwarunkiem możliwoci wzmocnienia rzšdów suwerenajest, z tego punktu widzenia, posiadanie przezeńodpowiedniego autorytetu. Powinien on wynikać nietylko - jak to często było w redniowieczu - już z racjikrólewskiego urodzenia władcy. Teraz musiał on byćpostrzegany również jako przywódca kształtujšcego się,nowożytnego narodu, zwornik jego dšżeń i ambicji,najlepiej również jako zwycięski wódz w prowadzonychwojnach. Jego osoba powinna być orodkiemkonsolidacji i jednoczenia narodu. Tak rozumianš rolęwładcy, który dšży do wzmocnienia swej pozycji wpaństwie, pokazuje funkcjonujšca we Francji zasadatrójjednoci: jeden król, jedno prawo, jedna wiara.3. Sposób sprawowania władzy.Istotny był też sposób sprawowania władzy.Wchodziło tu w grę kilka czynników. Pierwszy, tokształtowanie korzystnej dla monarchy strukturyspołecznej w kraju. W swym dšżeniu do silnej władzygłowa państwa musi mieć oparcie, musi mieć warstwęspołecznš, która jego aspiracje będzie popierać. Służyłatu stara zasada wygrywania antagonizmów stanowych.Z jednej strony należało ograniczać rolę wielkiejarystokracji, ksišżšt krwi, konkurencyjnych wobecwładzy królewskiej, niechętnych jej wzmocnieniu. Zdrugiej strony - znaleć warstwę społecznš, która zazyski ekonomiczne otrzymane dzięki władcy, poprze gopolitycznie, sama jeszcze politycznych aspiracji niezgłaszajšc. Tę rolę mogła pełnić szlachta rednia idrobna (ta zubożała) oraz mieszczaństwo (zob. rozdz. ogospodarce Europy). Król uzyskiwał poparcie zaekwiwalent ekonomiczny, np. za mianowanie na urzędy.Urzędnicy kancelarii, wieccy, byli uzależnieni odwładcy. Za dobre sprawowanie funkcji, za wiernoć,mieszczanie i plebejusze mogli być uszlachcani. Częstebyły przypadki szybkiego awansu społecznego: np.dziadek był rzemielnikiem, ojciec urzędnikiemkancelarii, syn - kardynałem. Ten proces trwał trzypokolenia (a więc ok. 75 lat), ale wobec obowišzujšcychwczeniej barier stanowych był to awans, który możnaokrelić jako błyskawiczny (pamiętamy, że proces tenzapoczštkowało włoskie odrodzenie). Powtórzmy,interes był tu obopólny: monarcha zyskiwał poparciepolityczne za ekwiwalent ekonomiczny, co było tymistotniejsze, że mieszczaństwo (czy też nowa szlachta)nie potrzebowało jeszcze wtedy władzy politycznej(będzie o niš walczyć z monarchiš w następnychwiekach), a i król ograniczony był wcišż prawemzwyczajowym, przywilejami możnych, zgodš stanów np.przy uchwalaniu podatków.Drugi czynnik to proces centralizacji państwa,równoznaczny z walkš z tendencjami partykularnymiwielkich feudałów, z ograniczaniem roli i siły władzylokalnej. Służyła temu rozbudowa administracji, którastaje się coraz bardziej centralna, a więc w całejhierarchii urzędniczej podległa królowi. Centralizacjaadministracji miała też sprzyjać efektywniejszemucišganiu potrzebnych władcy podatków.Czynnik trzeci wpływał istotnie na efektywnoćsprawowania silnej władzy centralnej. Chodziło oumniejszenie roli politycznej reprezentacji stanowejspołeczeństwa, a więc - różnie nazywanego wposzczególnych państwach - parlamentu. W walce owładzę był on niemal zawsze czynnikiem hamujšcymdšżenia absolutystyczne. Należało zatem ograniczyćjego rolę i znaczenie, podporzšdkować go sobie, bšd...zawiesić jego funkcjonowanie i nie odwoływać się doopinii stanów. Zapasy rzšdzšcych z parlamentemobserwujemy w wielu krajach (hiszpańskie kortezy,sejm Rzeszy, Anglia, sejm Rzeczypospolitej). WeFrancji władcom udało się ograniczyć zwoływanieStanów Generalnych, a wprowadzić ich namiastkęzłożonš z osób nominowanych przez króla(Zgromadzenie Notablów). Zauważmy znowu, że relacjedšżšcej do wzmocnienia władzy (spersonifikowanej lubnie) z reprezentacjš narodu - majš charakterponadczasowy: reżim totalitarny (dyktator) chce miećuległy parlament i z nim walczy lub majšc tę władzętworzy uległy parlament, by legitymizować swe rzšdy.Przykłady w historii można by mnożyć.4. Stosunki państwo-Kociół.Na poczštku czasów nowożytnych, z różnychpowodów (reformacja, gallikanizm), w stosunku doredniowiecza zmienia się w państwie rola Kocioła. I totak instytucjonalnie, jak i pod względem moralnym -jako autorytetu. Niemniej władcy stawali przed kwestišułożenia sobie stosunków z Kociołem tak, by nie był onczynnikiem hamujšcym ich dšżenia polityczne. Mamywtedy do czynienia z trzema zasadniczymi sytuacjami.W państwach protestanckich dylemat wyższoci władzywieckiej czy duchownej zasadniczo nie istnieje.Założenia ideologiczne Kocioła protestanckiegoprzyznawały, niejako automatycznie, wyższoć władzywieckiej, podporzšdkowywały Kociół monarsze.Bardziej skompl... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •