RAPORT Rosja jako mocarstwo, Analizy FAE

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
RAPORT
Federacja Rosyjska
jako mocarstwo?
Stan obecny i perspektywy
Ireneusz Bil
Tomasz Otłowski
WARSZAWA, STYCZEŃ
2008
W niniejszej pracy wykorzystano tezy i wnioski, które stanowią dorobek spotkania dyskusyjnego
zorganizowanego przez Fundację Amicus Europae na zasadach Chatham House Rule w dniu 19 grudnia
2007 roku.
W dyskusji wzięli udział m.in.: Aleksander Kwaśniewski, Prezydent RP w latach 1995-2005; Adam Daniel
Rotfeld, były Minister Spraw Zagranicznych RP, b. Dyrektor Instytutu SIPRI w Sztokholmie; Andrzej Załucki,
b. wiceminister spraw zagranicznych i b. ambasador RP w Moskwie; Stanisław Ciosek, b. doradca Prezydenta
RP ds. polityki wschodniej, b. ambasador RP w Moskwie; Zdzisław Raczyński, b. dyrektor Departamentu
Polityki Wschodniej w MSZ; Jacek Cichocki, ekspert Ośrodka Studiów Wschodnich w Warszawie, Andrzej
Majkowski, Prezes Fundacji Amicus Europae; Ireneusz Bil, Dyrektor Fundacji Amicus Europae.
Federacja Rosyjska jako mocarstwo?
List Prezydenta
01
Szanowni Państwo,
Fundacja Aleksandra Kwaśniewskiego
Amicus Europae
w ramach swoich statutowych
celów realizuje program eksperckiej debaty i wymiany poglądów na najważniejsze tematy
międzynarodowe. W tym celu organizuje konferencje i debaty, starając się pozyskać do dyskusji
ekspertów o uznanej renomie w kraju i za granicą. Rezultatem każdej z inicjatyw są raporty
pokonferencyjne, które publikujemy i udostępniamy wszystkim zainteresowanym.
Obecnie oddaję w Państwa ręce Raport, który powstał na podstawie dyskusji w Fundacji
Amicus Europae
w dniu 19 grudnia 2007 r., dedykowanej sytuacji politycznej, społecznej
i gospodarczej naszego wschodniego sąsiada, Rosji.
Grono dyskutantów, wśród których znaleźli się wybitni polscy specjaliści tej tematyki,
gwarantuje rzetelność spojrzenia i dogłębność analizy.
Starając się usystematyzować tezy i wnioski z tego spotkania, Zespół Fundacji
Amicus Europae
obudował je dodatkową argumentacją i danymi statystycznymi.
Mam nadzieję, że Raport pt.
„Federacja Rosyjska jako mocarstwo? Stan obecny
i perspektywy”
posłuży Państwu do dalszej dyskusji, a także okaże się pomocny w realizacji
celów polskiej i unijnej polityki zagranicznej.
Z wyrazami szacunku,
Aleksander Kwaśniewski
Federacja Rosyjska jako mocarstwo?
Wprowadzenie
02
Wprowadzenie
W siedemnaście lat po rozpadzie Związku Radzieckiego i w osiem lat po objęciu władzy na Kremlu
przez Władimira Putina, Rosja znajduje się dziś przed politycznym i ustrojowo-cywilizacyjnym wyborem,
który przesądzi o jej przyszłości na co najmniej kilka kolejnych dekad. Dylemat, przed którym stoi Rosja, jest
w istocie prosty: albo powróci na drogę budowy demokracji i państwa prawa oraz umacniania
mechanizmów i instytucji praw człowieka i obywatela, albo też ostatecznie odrzuci zachodni model
polityczno-ustrojowy i zdecyduje się kontynuacje realizacji modelu „demokracji sterowanej”, będącej formą
rządów o
de facto
autorytarnym obliczu, na dodatek w swych relacjach z otoczeniem międzynarodowym
przyjmując rolę imperialną.
Jeszcze kilka lat temu można było mieć nadzieję, że Rosja wciąż dąży do implementacji zachodnich
standardów demokracji, rządów prawa oraz swobód ekonomicznych, a wszelkie przejawy łamania tych
zasad, praw i wolności mają charakter incydentalny i nie są przejawem szerszych, a tym bardziej
intencjonalnych, procesów. I choć rosyjska demokracja była kulawa i siermiężna, to istniała szansa, że
z biegiem czasu mechanizmy demokratyczne okrzepną a koniunktura na surowce energetyczne pomoże
w realizacji reform systemowych w Rosji.
Obecnie coraz więcej faktów wskazuje na trwały charakter odejścia od koncepcji liberalnej demokracji,
charakterystycznej dla zachodniego kręgu cywilizacyjno-kulturowego. Jej miejsce zastąpiła dość mgliście
sprecyzowana
1
idea zbudowania w Rosji „suwerennego” modelu ustrojowego, gdzie wolności i prawa
obywateli względem państwa oraz państwa wobec obywateli nie będą podlegać klasycznym zasadom
nowożytnej demokracji. Taki kierunek działania elit kremlowskich zdaje się wpisywać w oczekiwania
znacznej części rosyjskiego społeczeństwa, rozczarowanego okresem reform demokratycznych
i ekonomicznych za rządów prezydenta Borysa Jelcyna. W powszechnym odczuciu Rosjan, pierwsza dekada
po rozpadzie ZSRR to okres kolejnej „smuty” w historii narodu i społeczeństwa, nie zaś czas reform,
unowocześniania państwa i otwarcia się ich kraju na świat.
2
Strategia rozwoju Rosji według utartych imperialnych schematów uzyskała w okresie ostatnich
siedmiu lat solidną bazę gospodarczą i finansową. Po okresie konsolidacji władzy i rozprawienia się
z wrogami wewnętrznymi (Czeczenia oraz inne ruchy separatystyczne i quasi-terrorystyczne, oligarchowie,
niezależne media i organizacje pozarządowe), Kreml z większą niż dotąd energią podjął się odbudowy swojej
pozycji na obszarze b. ZSRR i tzw. „bliskiej zagranicy”, wykorzystując w większym stopniu instrumenty
gospodarczo - finansowe. Porażki bezpośrednich interwencji politycznych (jak chociażby kolejne próby
ostatecznej inkorporacji Białorusi lub też wybory prezydenckie na Ukrainie w 2004 r.) spowodowały kolejny
wzrost znaczenia działań o charakterze gospodarczym, tworząc jednocześnie finansowe i handlowe zachęty
dla państw b. ZSRR dla zbliżenia z Rosją.
1
Latem ub. roku grupa 70 pro-kremlowskich, „patriotycznych” uczonych rosyjskich opracowała dokument programowy
zatytułowany „Rosyjska Doktryna”. Dzieło to, mające ok. 800 stron, stanowi szczegółowe zestawienie wytycznych dla przyszłej
ekipy rządzącej, opartych o ponadpartyjny (jeśli nie wręcz monopartyjny) system organizacji politycznej państwa, postulując
szereg szczegółowych posunięć w różnych dziedzinach życia społecznego, ekonomicznego i politycznego (omówienie dokumentu
w:
„Putin‘s plans to become ‘father of the new country’”,
RFE/RL, 4 stycznia 2008 roku).
2
Nicole Hicks
„Failure of the Russian Democratic Reforms: The Democratization of the Big Bear”,
University of South Florida, 2003.
Federacja Rosyjska jako mocarstwo?
Wprowadzenie
03
Można wyróżnić kilka zasadniczych elementów, które wpłynęły najpierw na zahamowanie,
a następnie odwrócenie trendów demokratycznych w Rosji. Trudno przy tym jednoznacznie wskazać, który
z tych czynników miał większe, a który mniejsze znaczenie – zadziałały one razem, w określonych warunkach
społeczno-ekonomicznych, kulturowych i politycznych, w jakich Rosja funkcjonowała po 1991 roku.
Do przyczyn tych należy zaliczyć głównie
3
:
brak trwałych i wyraźnych (czytaj: społecznie zauważalnych w perspektywie historycznej państwa
i narodu) tradycji demokratycznych, skutkujący niemożnością odwołania się do przeszłych
doświadczeń i dokonań z okresu funkcjonowania demokracji;
4
brak silnych instytucji demokratycznych (w tym także mediów i organizacji pozarządowych),
wynikający m.in. z słabości społeczeństwa obywatelskiego oraz procesu erozji rządów prawa;
„szok społeczny”, będący efektem spadku Rosji – jeszcze niedawno supermocarstwa (pod postacią
ZSRR) – do pozycji słabego państwa, pogrążonego w politycznym i gospodarczym chaosie,
dotkniętego głębokim kryzysem demograficznym, ekologicznym i moralnym oraz uzależnionego od
pomocy swych wczorajszych przeciwników geopolitycznych;
czynniki kulturowe i psychospołeczne charakterystyczne dla dużej (o ile nie większej) części
społeczeństwa rosyjskiego, przekładające się na stosunek obywateli do władzy, państwa, własności
prywatnej; tolerancja i akceptacja dla korupcji, protekcji i nepotyzmu; dominująca w społeczeństwie
rosyjskim wizja świata, percepcja regionalnej i globalnej pozycji Rosji, przeświadczenie
o mocarstwowej roli państwa i wyższości narodu rosyjskiego nad otaczającymi go żywiołami
etnicznymi (będące naturalnym podglebiem dla postaw nacjonalistycznych i szowinistycznych oraz
ksenofobii), przekonanie o szczególnej i wiodącej roli Rosji i Rosjan w świecie słowiańskim
i prawosławnym, itd.;
fatalny stan gospodarki rosyjskiej, połączony z równie złą kondycją infrastruktury technicznej
i ekonomicznej, skutkujący gwałtownym i rozległym zubożeniem milionów Rosjan po 1991 roku.
Z formalnego punktu widzenia Rosja jest wciąż państwem posiadającym wszystkie atrybuty
współczesnej demokracji – demokratyczną konstytucję gwarantującą prawa i wolności obywatelskie oraz
separację władzy; niezależne władze ustawodawcze i wykonawcze obierane w wolnych, tajnych
i powszechnych wyborach; niezależną władzę sądowniczą i inne instytucje centralne. W Rosji istnieje
gospodarka oparta na zasadach rynkowych, z szerokimi wolnościami w zakresie przepływu towarów,
kapitału i siły ludzkiej. Funkcjonują prywatne media – telewizje, rozgłośnie radiowe, gazety i czasopisma,
rozkwita internet.
3
Ibidem
;
4
Warto odnotować, że możliwość sięgnięcia do doświadczeń demokratycznych z przeszłości była bardzo ważnym czynnikiem
wspomagającym powrót do demokracji w takich krajach, jak Polska, Węgry, Czechy, Słowacja czy Litwa. Z kolei brak takich
doświadczeń historycznych znacząco utrudnia budowę demokratycznego ustroju (
vide
sytuacja na Ukrainie).
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •