Rdzenni Amerykanie, Historia Swiata(1)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
HISTORIA SWIATA
67
Rdzenni
erykanie
L
N
Indianie, rdzenni mieszkancy
Ameryki Pólnocnej, zamieszkiwali
niegdys caly rozlegly kontynent,
zyjac w harmonii z amerykanska
przyroda. Przybycie osadników
z
Europy bylo poczatkiem konca
indianskiego swiata, bezpowrotnie
zniszczylo cala tradycje i kulture
mieszkanców tej ziemi.
Niektóre ludy indianskie zajmowaly sie zbie-
ractwem i lowiectwem, inne nauczyly sie uprawy
ziemi. Poszczególne plemiona rozwinely rózne
typy osadnictwa oraz budowli mieszkalnych,
przystosowane do warunków, panujacych na te-
renach, które zamieszkiwaly.
Rózne grupy indianskie biorac za podstawe
wspólny jezyk, kulture, obyczaje rozwinely po-
czucie wlasnej tozsamosci. Do czasu przybycia
pierwszych Europejczyków szacuje sie, ze w obu
Amerykach istnialo 300 róznych grup etnicznych
i jezyków. Pierwszym Europejczykiem, który ze-
tknal sie z rdzennymi mieszkancami Nowego
Swiata byl w 1492 r. Krzysztof Kolumb. Nazwal
on ich po hiszpansku
los indianos,
poniewaz byl
przekonany, ze dotarl do Indii. Blad Kolumba
wkrótce wyszedl na jaw, ale nazwa Indianie przy-
jela sie na okreslenie calej rdzennej ludnosci obu
Ameryk.
Hiszpanie byli pierwszymi Europejczykami
w Nowym Swiecie. W Ameryce Pólnocnej kolo-
nizacja hiszpanska objela dzisiejszy Meksyk i po-
ludniowo-wschodnie tereny USA wraz z zasie-
dlonym pózniej Teksasem. Pojawienie sie Hisz-
..•• Po pieciu wiekach krzywd ze strony
bialego czlowieka wielu rdzennych
mieszkanców Ameryki, takich jak ci Indianie
Szoszoni, teraz znów patrzy na swoja historie
i tradycje z duma.
Dzikiego Zachodu, ukazywaly jedynie
maly wycinek historycznego dziedzictwa
Indian pólnocnoamerykanskich. "Czerwonoskó-
rzy" nie byli jednym narodem, lecz dzielili sie na
wiele róznych grup i plemion o odmiennej kultu-
rze, obyczajach i jezyku.
Pierwsi ludzie przybyli na kontynent amery-
kanski okolo 35 tysiecy lat temu z Syberii na Ala-
ske przez Ciesnine Beringa. Rozprzestrzenili sie
w obu Amerykach, przystosowujac do tamtej-
szych warunków, rozwijajac rozmaite kultury
i wyodrebniajac sie w rózne plemiona.
~
Kobieta z plemienia Navaho tka tradycyjny
kilim. Te umiejetnosc przekazuja matki
córkom. Navaho wierza, ze sztuki tkackiej
nauczyl Indianki duch Kobiety-Pajaka.
205
Filmy
i ksiazki, które stworzyly legende
67
RDZENNI AMERYKANIE
panów mialo ogromny wplyw na zycie wielu ple-
mion iridianskich. To wlasnie wtedy Indianie pól-
nocnoamerykanscy zaczeli uzywac koni, które
sprowadzili do Nowego Swiata Hiszpanie:
Plemiona indianskie zamieszkujace pograni-
cze obszaru Wielkich Równin prowadzily mie-
szana gospodarke rolniczo-lowiecka laczac upra-
we ziemi z polowaniem na bizony. Od tysiacleci
indianscy mysliwi polowali pieszo, odkad mogli
dosiasc koni, lowy zmienily charakter. To spo-
wodowalo migracje tych plemion na prerie Wiel-
kich Równin, gdzie podazaly za stadami bizonów
ograniczajac sie teraz wylacznie do polowan.
Od poczatku XVII w. na wschodnim wybrze-
zu Ameryki Pólnocnej zaczeli zakladac swe kolo-
nie osadnicy z Anglii i Holandii. W odr6znieniu
od Hiszpanów przybyli oni tam z zamiarem osie-
dlenia sie i wlasnej pracy na roli. Wydawali sie
wiec poczatkowo niegrozni tubylczej ludnosci in-
dianskiej, która przywitala ich przyjaznie.
.•••
W starych westernach o zyciu na Dzikim
Zachodzie Indianom przyznawano zawsze
role "czarnych charakterów". Nowsze filmy,
takie jak
Geronimo
z 1994 r., ukazuja nieco
inaczej Indian.
Pierwsze konflikty
Zgodne wspólzycie trwalo jednak krótko. Wkrót-
ce nieporozumienia i spory doprowadzily do
pierwszych starc. W 1636 r. w kolonii Massachu-
setts zabicie w niejasnych okolicznosciach kilku
kupców stalo sie pretekstem do zorganizowania
karnej ekspedycji w wyniku, której spalono wio-
ske Indian Peqout. Zachowanie kolonistów
z Massachusetts bylo typowe dla postawy ówcze-
snych Europejczyków.
Przez wiekszosc XVIII w. Indianie pólnocno-
amerykanscy przeciwstawiali sie ekspansji euro-
pejskich kolonizatorów. Wówczas Anglicy, Fran-
cuzi i Hiszpanie byli zajeci walkami miedzy soba
o kolonie. W czasie tych konfliktów wiele indian-
skich plemion angazowalo sie po jednej lub dru-
giej stronie. Tak bylo równiez w przypadku woj-
ny amerykanskich kolonii o niepodleglosc,
w wyniku której porazke poniosla Wielka Bryta-
nia i powstaly Stany Zjednoczone Ameryki.
Konflikty miedzy bialymi a Indianami w cza-
sie wojen XVIII w. odznaczaly sie czesto wielka
brutalnoscia po obu stronach. Krwawy obyczaj
skalpowania przez Indian zabitych przeciwników
trwal jeszcze przez caly XIX w. przy akceptacji
i zachetach ze strony bialych.
Powstanie Stanów Zjednoczonych przynioslo
kres wielkim konfliktom kolonialnym. Indianie
zamieszkujacy obszar nowo powstalej republiki
byli stale wypierani ze swych tradycyjnych sie-
dzib. Zmuszano ich do odsprzedawania swych
ziem i wypedzano lub osadzano w rezerwatach.
Polityka rzadu amerykanskiego zmierzala do
oczyszczenia ziem ze wszystkich Indian.
.••• Rytualne tance
byly waznym
elementem zycia
religijnego Indian
Prerii.
Taniec niedzwiedzia,
mial zapewnic
udane lowy.
~
Poczatkowo
Indianie polowali
na bizony pieszo.
Najczesciej polegalo
to na spychaniu
zwierzat w przepasc.
Wraz z pojawieniem
sie koni stalo sie
mozliwe polowanie
za pomoca luku
i strzal - z mniejszej
odleglosci.
206
HISTORIA SWIATA 67
"
"
e
~
u
MIESZKANIA INDIAN
00 budowy swoich siedzib Indianie
wykorzystywali rózne dostepne materialy.
1 Penoboscot -
kora brzozy
2 Irokezi -
dom kryty kora wiazu
3 Oelaware -
wyplatana strzecha
4 Czirokezi -
dach
z
kory
5 Seminole -
drewniana platforma
kryta dachem
z
lisci palmowych
6 Chippewa -
dach
z
kory brzozowej,
sciany
z
mat
z
plecionki
7 Kickapoo -
kora wiazu
8 Caddo -
chaty kryte strzecha
9 Pawnee -
ziemianki
10
Osage -
wyplatane maty
szukiwaczy zlota i pionierów. Biali zorientowali
jl
sie wtedy, ze rozlegle i zyzne obszary Wielkich ~
Równin warte sa zasiedlenia. Szybko wiec nowi
o
osadnicy zaczeli zajmowac te tereny. Czesto
tl:'
wzywali armie amerykanska, by bronila ich inte-
resów; konflikt miedzy bialymi a rdzennymi
mieszkancami Ameryki wszedl w ostatnia faze .
Przez dlugi czas Indianie prerii zamieszku-
jacy Wielkie Równiny opierali sie wplywom bia-
lego czlowieka. Koczowniczy tryb zycia i zajmo-
wanie sie polowaniem na bizony uczynil z nich
znakomitych wojowników, potrafiacych celnie
strzelac dobrze jezdzic konno i orientowac sie
w terenie. To wszystko sprawilo, ze byli niesly-
chanie grozni w walkach podjazdowych, zwlasz-
cza prowadzonych na ich wlasnym terenie. Mimo
to zostali pokonani przez bialego czlowieka i wy-
pedzeni ze swoich ziem. Jednym z powodów kle-
ski Indian bylo niemal calkowite wytepienie
przez bialych mysliwych stad bizonów. Biali
urzadzali prawdziwe rzezie tych zwierzat, z któ-
rych zdzierali jedynie skóry, a mieso i cala reszte
zostawiali. Zagrozeni glodem Indianie nie mieli
innego wyjscia jak porzucic tradycyjny, wedrow-
ny tryb zycia i dac sie zamknac w rezerwatach
utworzonych przez rzad amerykanski.
.•. Indianie Prerii potrafili wykorzystac niemal
.kazda czesc upolowanego bizona. Skóry
sluzyly na pokrycia namiotów tipi, mózgiem
ze wzgledu na wartosci odzywcze karmiono
dzieci, a szorstki jezyk byl rodzajem zgrzebla .
./
11 Czarne Stopy -
namioty tipi
12 Pueblo -
cegly
z
suszonej gliny
13 Wichita -
chaty
z
trawy
14 Makah -
drewniane deski
15 Nez Perce -
szkielety kryte matami
16 Hupa -
drewniane deski
17 Paiute -
konary i drobne galazki
18 Navaho -
bale drewniane i ziemia
19 Oiegueno -
daszki
ze
strzechy
20
Pima -
plecionki umacniane ziemia
Plemiona takie jak Siuksowie czy Apacze
przeciwstawialy sie jednak ograniczaniu ich tery-
toriów. Siuksowie zdolali obronic swoje teryto-
rium po trzech wojnach z bialymi. Czwarta woj-
na wybuchla, gdy odkrycie zlota w swietych gó-
rach Siuksów Black Hills - Czarne Wzgórza spo-
wodowalo, ze biali ponownie zlamali traktat
i wdarli sie na ich tereny. W czasie tej wojny
Siuksowie odniesli w 1876 r. legendarne zwycie-
stwo nad Little Big Horn, gdzie niemal doszczet-
nie wybili ponad dwustuosobowy oddzial kawa-
lerii pod dowództwem pulkownika Custera, któ-
ry sam poniósl smierc na polu bitwy. Niektórzy
twierdza, ze Indianie zawdzieczali swe najwiek-
Do lat 30. XIX w. udalo sie zrealizowac zalo-
zenia tej polityki na calych terenach polozonych
na wschód od rzeki Missisipi lamiac opór wszyst-
kich zamieszkalych tam plemion. Na zachód od
Missisipi rozciagly sie Wielkie Równiny; uwaza-
no, ze nie nadaja sie na tereny osadnicze dla bia-
lego czlowieka. W 1830 r. na mocy uchwaly
Kongresu rzad amerykanski postanowil przesie-
dlic Indian ze wschodniego wybrzeza Missisipi
na zachód do nowo zorganizowanego tzw. Tery-
torium Indianskiego w obrebie Wielkich Równin.
Te tereny mialy nalezec do Indian "dopóki trawa
bedzie rosla, a rzeki plynac beda".
~ Goraczka zlota
gnala na zachód
nieprzebrane rzesze
bialych pionierów
i osadników, którzy
wypierali z siedzib
Indian. Kiedy zloto
odkryto w swietych
górach Siuksów
Black Hills wódz
Siedzacy Byk
wraz ze swoim
plemieniem
postanowil stawic
czola bialym.
Szlak lez
Wsród plemion zmuszonych do przeniesienia sie
na teren Wielkich Równin byli Czirokezi. Próbo-
./ wali oni zmienic te decyzje odwolujac sie do sa-
du. Niekorzystne rozstrzygniecie spowodowalo,
ze w 1838 r. zostali przesiedleni na Terytorium
Indianskie (dzisiejszy stan Oklahoma). Podczas
wedrówki tzw. szlakiem lez do nowych siedzib
pod nadzorem wojska, jedna czwarta Czirokezów
zmarla z glodu, chorób i wycienczenia.
207
Wkrótce okazalo sie, ze mimo przyrzeczen
Indianie zamieszkujacy na .zachód od Missisipi
nie mieli zaznac spokoju. Odkrycie zlota w Kali-
fornii w 1849 r. spowodowalo; ze przez terenylo- ~
wieckie Indian zaczely sunac cale karawany po- ~
67 RDZENNI AMERYKANIE
g;
a
u
.~
<{
c
'
s
.•••Pulkownik Custer
zostal przedstawiony na tym obrazie
ukazujacym pole bitwy
nad Little Big Horn jako samotnie walczacy
wsród bitewnego zgielku bohater.
WAZNIEJSZE DATY
XVI wiek
Osadnictwo hiszpanskie na Florydzie
i w Nowym Meksyku
1756-1763
Wojna miedzy Anglia
a
Francja i Hiszpania
o
kolonie w Ameryce
1775-1783
Wojna
o
niepodleglosc Ameryki
1787
Uchwalenie przez Kongres tzw. Northwest
Ordinance uznajacego, m. in. prawa Indian
do ziem na pólnoc od rzeki Ohio
1803
Nabycie Luizjany przez USA
1819
USA podbijaja hiszpanska Floryde
1830
Ustawa Kongresu Indian
-
Removal Act
przewidujaca przesiedlenie plemion
indianskich na zachód od rzeki Missisipi
1832
Powolanie Biura ds. Indian
1849
Poczatek kalifornijskiej goraczki zlota
1868
Wódz Siuksów Czerwona Chmura
zawarl traktat zapewniajacy Indianom
utrzymanie Black Hills
1876
Kleska Custera nad Little Big Horn
1886
Poddanie sie wodza Apaczów
-
Geronimo.
Koniec wojen
z
Indianami
1887
Na mocy tzw. Dawes Act
wspólne ziemie plemienne dzielone sa
na indywidualne dzialki
1890
Masakra Siuksów w Wounded Knee
1924
Indianie nabyli obywatelstwo amerykanskie
1967
Uzbrojeni Indianie okupuja wyspe Alcatraz
1973
Protest Indian w Wounded Knee
~ Siedzacy Byk, o indianskim imieniu
Tat~nka Yotanka, powrócil z Kanady do USA
w 1881 r. Osiadl w rezerwacie, gdzie zostal
zamordowany przez indianskich policjantów
naslanych przez rzad amerykanski.
sze w dziejach zwyciestwo nad armia amerykan-
ska, umiejetnie zastawionej pulapce na oddzial
Custera. Inni przypisuja je lekkomyslnosci zad-
nego slawy pulkownika, który zlekcewazyl dane
mu rozkazy i zaatakowal samodzielnie duzy obóz
Indian. Ta kleska wywolala odwet armii amery-
kanskiej, która przeprowadzila krwawa kampanie
zimowa bezwzglednie niszcza opór Siuksów
i zmuszajac ich wodza, Siedzacego Byka do
ucieczki do Kanady.
g1
a
u
.
E
<{
c
'
s
Ostatni akt
w
tym czasie wiekszosc Indian zostala juz poko-
nana i zamknieta w rezerwatach. Warunki tam
panujace byly tak zle, ze prowokowaly ludnosc
indianska do buntów i ucieczek. Ostatni akt in-
dianskiego oporu zostal stlumiony w 1886 L, gdy
do poddania sie zmuszono wódza Apaczów Ge-
ronimo. Cztery lata pózniej mial miejsce ostatni
indianski dramat, konczacy ostatecznie okres wo-
jen indianskich. Byla to krwawa masakra w Wo-
unded Knee, która nie miala wlasciwie nic wspól-
nego z regularna walka. 29 XII 1890
L
7 pulk ka-
walerii dokonal masakry ponad 250 mezczyzn,
kobiet i dzieci z plemienia Siuksów, którzy
uczestniczyli w nowym obrzedzie religijnym
zwanym tancem ducha. Indianie wierzyli, ze
w ten sposób pozbeda sie bialego czlowieka i po-
wróca bizony. Mozna przypuszczac, ze kawale-
rzysci ciagle pamietali kleske nad Little Big
Horn, która chcieli pomscic.
Pozostawieni wlasnemu losowi i skazani na
wegetacje w rezerwatach Indianie ulegali demo-
ralizacji. Liczba ludnosci indianskiej stale spada-
la. Wladze na rózne sposoby staraly sie rozbic
wspólnoty plemienne, dzielac np. ziemie indian-
ska na indywidualne dzialki. Wszelkie "nadwyz-
ki" ziemi przy okazji takich dzialów zagarniane
byly przez bialych osadników. Miedzy rokiem
1880 a 1930 Indianie utracili w ten czy inny spo-
sób okolo dwie trzecie przyznanych im ziem.
W 1924
L
nastapilo ostateczne przyznanie
wszystkim Indianom amerykanskiego obywatel-
stwa. Wielu Indian, widzac bezpowrotny koniec
swojego tradycyjnego swiata, staralo sie zamery-
kanizowac i przenosilo sie do miast. Najczesciej
jednak te przenosiny okazywaly sie jedynie za-
miana ubóstwa rezerwatów na nedze slumsów.
Odrodzenie indianskich spolecznosci rozpoczelo
sie w latach 60. XX w. Indianie, obok innych
mniejszosci, zaczeli domagac sie równoupraw-
nienia w ramach ruchu praw obywatelskich. Mi-
mo dyskryminacji, slabszego wyksztalcenia
i bezrobocia Indianie zaczeli na nowo przypomi-
nac sobie o swej tozsamosci i nawiazywac do in-
dianskich tradycji. Na poczatku lat
90. liczba
In-
dian w USA wzrosla do okolo dwóch milionów.
208
_
Historia swiata 55 - POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH
Historia swiata 66 - WOJNA SECESYJNA
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •