R14 Wiek oświecenia, historia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział XIV :Nowe horyzonty mylowe: wiek OwieceniaW XVIII wieku Europa przeszła rewolucję umysłowš zwanš Owieceniem. Fermentintelektualny brał swój poczštek w Anglii, w Niemczech i we Francji w końcu XVII wieku. Nazwęswš zawdzięcza niemieckiemu okreleniu Aufklrung, które upowszechniło się w wielu krajach, alewe Francji nazwano ten okres wiekiem wiateł (le siecle des lumieres). I to włanie Francja stałasię w XVIII stuleciu głównym orodkiem myli, ideologii owieceniowej stšd promieniowała onana całš Europę.Przesłanek tego ruchu umysłowego i kulturalnego można upatrywać już w XVII-wiecznychideach racjonalizmu, empiryzmu, myli społeczno-ustrojowej, wišzać go z rozwojem naukcisłych. Nie można jednak zapomnieć o roli głównego nonika tych idei o mieszczaństwie;realny wzrost jego pozycji w strukturze społecznej był nieadekwatny do formalnych, feudalnychstosunków społeczno-politycznych, krępujšcych aktywnoć tej dynamicznej warstwy ludzi. Nowespojrzenie na wiat, postulaty reorganizacji istniejšcych stosunków, będš wynikiem dšżenia dozmian włanie przede wszystkim ze strony mieszczaństwa.Przesłanki nowej ideologii racjonalizm owieceniowy.O owieceniu mówi się jako o epoce racjonalizmu, kultu rozumu. Nie sposób niewspomnieć zatem filozofa, który był prekursorem myli racjonalistycznej RenDescartesa czyliKartezjusza. Trzeba wyranie podkrelić, że jest to postać nie zwišzana bezporednio,chronologicznie z dobš owiecenia, że ów francuski myliciel, człowiek nauki, matematyk, żył wpierwszej połowie XVII wieku (1596-1650), wyprzedzał więc swymi koncepcjami epokę, którejstał się symbolem. Niejednokrotnie o tym się zapomina. Kartezjusz jest autorem dzieła Rozprawa ometodzie (1637), które miało ogromny wpływ na ukształtowanie się nowożytnej myli ludzkiej.Kartezjusz wychodził z zasady de omnibus dubitandum, wštpienia we wszystko, a więc równieżzwštpienia w możliwoć poznania zmysłowego. Prawda jest osišgalna dopiero za pomocš rozumu imylenia. Trzeba odwoływać się do sił swego umysłu, by na drodze logicznego rozumowania,stopniowo krok po kroku dochodzić do poznania złożonych spraw. Uznawał, że mylenie jestnajważniejsze okrela istnienie. Stšd wywodzi się tak często cytowane jego stwierdzenie: cogitoergo sum (mylę więc jestem). Nie dodaje się zazwyczaj poprzedzajšcych to powiedzenie słów,które dopiero razem oddajš pełniej sposób rozumowania Kartezjusza: dubito ergo cogito, cogitoergo sum. Cišg logiczny jest więc następujšcy: wštpię więc mylę, mylę więc jestem.Kartezjusz był dualistš; człowiek składa się z dwóch substancji pierwiastka cielesnego i duszyz atrybutem mylenia. Był deistš, a więc przypomnijmy w skrócie uważał, że Bóg stworzyłwiat, ale nie ingeruje potem w jego losy, którymi rzšdzi przyroda. Dał przy tym rozumowy,psychologiczny dowód na istnienie Boga, który, w największym uproszczeniu mówišc, opierał sięna założeniu, że człowiek sam nie mógł, bo nie jest w stanie, wymyleć sobie idei Boga, musiałbyć zatem włanie przez niego do tego natchniony. Idea Boga jako bytu nieskończenie doskonałegowskazuje na samego Boga.Współczenie Kartezjuszowi rozwijał się przeciwstawny racjonalizmowi empiryzm, któryzakładał, że tylko zmysły, dowiadczenie prowadzš do poznania istoty rzeczy. Przypomnijmy tukoncepcję ludzkiego rozumu jako nie zapisanej tablicy (tabula rasa), która zapisywana jest, nabieratreci poznawczych, dopiero przez dowiadczenie. W swej wersji skrajnej przerodził się wsensualizm (istnieje tylko to co potwierdzajš zmysły). Rozwijał się głównie w Anglii w XVII-XVIII wieku (J. Locke, G. Berkeley, D. Hume). Te koncepcje pozostawały w zwišzku z faktem, żeXVIII wiek przyniósł ogromny postęp w nauce, zwłaszcza w naukach cisłych i przyrodniczych.Wynikała z niego chęć ujmowania wiata i ludzi w kategoriach naukowych.W XVIII wieku dokonała się częciowa fuzja obu tych przeciwstawnych sobie teoriipoznania. Powstał znamienny dla nowej epoki racjonalizm owieceniowy. Nie przeciwstawiał sięon jednoznacznie empiryzmowi, tylko przyjšł, że ródłem wiedzy jest dowiadczenieweryfikowane przez rozum. Rozum jest najwyższym weryfikatorem prawdy, to co jest niezgodne zrozumem jest nieprawdziwe. W procesie poznania w owieceniu odrzucono aprioryzm, a bardzoistotnym jego elementem stał się krytycyzm. Konsekwencje takiego sposobu rozumowania byłydaleko idšce; oznaczało ono odrzucenie mistyki religijnej, dogmatów, oznaczało laicyzację myliczyli oddzielenie porzšdku rozumowego od wiary. Wywoływało więc przemiany wiatopoglšdowe,które powodowały odchodzenie od wiary religijnej (i od Kocioła) ku postawom agnostycyzmu,indyferentyzmu wyznaniowego lub ateizmu. Bóg nie był już potrzebny. Więcej nawet ludzieowiecenia przyjęli sobie za cel zwalczanie irracjonalnych wierzeń, ciemnoty, zacofania, zabobonu.W takich włanie postawach i działaniach miała się przejawiać jedna z podstawowych cech założeńideologicznych wieku wiateł- utylitaryzm społeczny, oddziaływanie nowych idei na jaknajszersze kręgi społeczne, owiecanie ludzi. Zauważmy, że renesans był elitarny, że barok miałw swych różnych formach znaleć szerszego odbiorcę, owiecenie natomiast już z samegozałożenia miało oddziaływać na szerokie rzesze ludzi. Aby można było realizować te cele, a więcupowszechniać wiedzę, kulturę, nowš myl trzeba było zwrócić uwagę na sposób docierania doodbiorcy, najczęciej niewykształconego. Nie był to tylko problem rozwoju owiaty, ale równieżznalezienia odpowiednich przystępnych form, za pomocš których twórcy owieceniowi moglibyprzekazywać pożšdane treci. Sposoby się znalazły, nawet tak trudna dziedzina jak filozofiaznalazła swš przystępnš formę powiastkę filozoficznš.W koncepcjach wiatopoglšdowych ostatnich kilkuset lat elity, które nadawały charakterideologiczny poszczególnym epokom doszły do kolejnego etapu stosunku człowieka do wiary; poredniowiecznym i kontrreformacyjnym teimie (wszechobecnoć boska) poprzez deizm, któryzaznaczył się już w renesansie i który z większym nasileniem ukazał się w owieceniu, do ateizmujako postawy znamiennej dla wieku rozumu. Owiecenie było zatem reakcjš na kontrreformację,na jezuityzm, na barok. Ludziom owiecenia nie chodziło jednak tylko o kategorie wyznaniowe.Wiek wiateł był też reakcjš na dotychczasowy układ stosunków społecznych, naniesprawiedliwš, przestarzałš i skostniałš strukturę stanowš, na sposób sprawowania władzy,zwłaszcza na absolutyzm. Racjonalne mylenie podważało teorie Bodina, Hobbesa, Bossueta (zob.rozdział IX) legitymizujšce silnš władzę monarszš. Zwłaszcza we Francji narastała opozycjawobec władzy absolutnej oraz feudalnej strukturze społecznej, która tak dawała się we znakistanowi trzeciemu, a w nim prężnemu, ale wyzbytemu praw mieszczaństwu.Twórcy wieku wiateł i ich dzieła; reakcja na feudalizm, absolutyzm, klerykalizm.Jednym z czołowych przedstawicieli wczesnego owiecenia we Francji był Charles Louisde Secondat baron de Montesquieu, Monteskiusz (1689-1755), prawnik, pisarz polityczny,myliciel, teoretyk państwa i prawa. Pochodził ze starej rodziny szlacheckiej. Odbył studiaprawnicze i dzięki swym uzdolnieniom i inteligencji szybko zaczšł robić karierę; zostaładwokatem, ale wkrótce doszedł do stanowiska radcy w parlamencie (sšdzie) w Bordeaux, a wwieku 27 lat był już jego prezesem. Praktyka prawnicza nie pocišgała go jednak i po 9 latachodsprzedał swój urzšd, zaczšł podróżować po Europie i powięcił się pisarstwu. Wybił się jużswym pierwszym dziełem, ogłoszonymi w 1721 r. Listami perskimi (Lettres persanes),wyimaginowanš korespondencjš dwóch Persów (161 listów), przebywajšcych nad Sekwanš i Loaršpod koniec panowania Ludwika XIV. Były one bezlitosnym szyderstwem z politycznej i społecznejrzeczywistoci francuskiej, z przestarzałych instytucji królestwa, władzy, Kocioła, ludzi ipoglšdów podtrzymujšcych znienawidzony ustrój francuskiej monarchii absolutnej. Listy znalazłyszeroki oddwięk, zyskały poklask opinii społecznej i przyczyniły się do pogłębieniaantymonarchistycznego fermentu.Najważniejszym, fundamentalnym tekstem politycznym Monteskiusza jest dzieło O duchupraw (1748), synteza jego poglšdów na państwo, prawo, wolnoć jednostki. Swš dokktrynęsformułował po długich studiach, przede wszystkim historycznych, po podróżach po Europie, azwłaszcza po pobycie w Anglii, której ustrój monarchia konstytucyjna napawał go zachwytem.Monteskiusz porównywał i analizował modele ustrojowe od starożytnoci i doszedł do wniosku, żemonarchia despotyczna wypaczyła, zniszczyła pierwotne cele państwa, którego istota zasadzała sięna dobrowolnej umowie społecznej zawartej przez ludzi dla ochrony ich interesów,bezpieczeństwa, wolnoci, tak jednostki, jak i zbiorowoci. Stwierdzał, że w prawodawstwie należyuwzględniać wszelkie odrębnoci geograficzne, klimatyczne, demograficzne, ekonomiczne,obyczajowe, kulturowe poszczególnych społeczeństw, gdyż tworzš one owego tytułowego duchapraw (można by tu zauważyć, że Monteskiusz był prekursorem socjologii!). Ale równoczenie byłzdania, że prawo powinno być pozbawione zbytniego formalizmu, winno cechować się duchemumiarkowania. Postulujšc wolnoć jednostki (myli, sumienia, słowa, druku), ale w ramachpraworzšdnoci, sformułował swš znanš tezę trójpodziału władzy państwowej. Władzaustawodawcza stanowi prawa i kontroluje ich wykonanie, ale nie zarzšdza bezporednio i nie sšdzi.Władza wykonawcza, która powinna być silna, samodzielna rzšdzi, ale ograniczona ustawami,prawem... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •