R6 Barok jako zwierciadło epoki, historia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rozdział VI :Barok jako zwierciadło epokiKiedy mówi się o baroku, często kojarzy się go zarchitekturš kocielnš lub malarstwem dobykontrreformacji. Jest to jednakże wšskie spojrzenie.Kontrreformacja (i reforma Kocioła) miała bowiemduże znaczenie w kształtowaniu myli filozoficznej,politycznej, wpływała na literaturę, na szerokorozumianš sztukę. To prawda, że w tej ostatniejdziedzinie łšczy się jš przede wszystkim z tym, conazywa się barokiem. Natomiast często i niesłusznieutożsamia się barok z kontrreformacjš. Trzeba będzietutaj, w naszym przedstawieniu tego zjawiska i pojęcia,rozprawić się z tym stereotypem. Stwierdmy na razietyle, że kontrreformacja jest tylko elementem(jakkolwiek znaczšcym) baroku, jednym z jego nurtów.Można by powiedzieć w pewnym uproszczeniu, żewszystko to, co w sztuce jest kontrreformacyjne - jestbarokowe, ale nie wszystko co barokowe jestkontrreformacyjne. Barok to jednak przecież nie tylkosztuka. Jak go zatem zdefiniować?Pojęcie baroku - spory terminologiczne.Przyjmijmy ogólnie, że dla nas, dzisiaj, barok tookrelenie kierunku i tendencji występujšcych wszeroko rozumianej kulturze europejskiej od schyłkuXVI wieku do połowy XVIII stulecia, a obejmujšcychgłównie wiek XVII. Barok jest więc równoczenie jednšz epok kulturowych - takich jak odrodzenie czyowiecenie. Jest zarazem stylem, kierunkiemartystycznym, i to pierwszym, który swymoddziaływaniem wyszedł poza Europę; jego wpływyodnajdziemy w Ameryce Łacińskiej. Dlaczego tak sięstało należy wyjanić osobno.Z etymologiš słowa barok i ze cisłymzdefiniowaniem tego pojęcia mamy kłopot. Jak to częstobywa, opinie badaczy, historyków sztuki i historyków,nie sš jednoznaczne. Dla zrozumienia samego zjawiskabaroku warto jednak wspomnieć o tej dyskusji.Od poczštku barok łšczono z ozdobami,dekoracjami. W XVI wieku we Francji słowo baroqueoznaczało włanie bogactwo ozdób. Używano tegookrelenia w tym znaczeniu również w XVII i XVIIIstuleciu. Barok oznaczał wytwory sztuki dziwne,nieregularne, niezgodne z prostymi kanonami. Nie byłoto okrelenie stylu, ale raczej odstępstwa od stylu,kiepskiego gustu, złego smaku.Geneza słowa barok pozostaje nie wyjaniona dodzisiaj i budzi spory. Najczęciej uznaje się, że pochodziono od portugalskiego słowa barroco (uwaga: przez dwar i jedno c, a nie - z włoskiego - odwrotnie!),okrelajšcego perłę o nieregularnej budowie, onieforemnym kształcie. Inna koncepcja łšczy barok złacińskš nazwš niepoprawnego sylogizmu (schematulogicznego). Jeszcze inna etymologia wišże cechybaroku z włoskš nazwš oszustwa (baro to szuler,szachraj, oszust). Wspomnijmy wreszcie, że kojarzonoto słowo z nazwiskami włoskich twórców z epoki -architekta Giacomo Barozziego da Vignola lub malarzaFederigo Barocciego.W połowie XIX wieku, dzięki analizie i periodyzacjihistorii sztuki przez historyków Jacoba Burckhardta iW. Lę nazwš dla stylu i okresu.Pojęcie sztuka nowoczesna łšczyło w sobie renesans ibarok, ale ten drugi styl oceniany był ujemnie,uznawany za okres upadku, dekadencji po epoceodrodzenia. Na przełomie XIX i XX wiekugruntownymi badaniami nad barokiem zajęli sięhistorycy sztuki: Niemiec Cornelius Gurlitt i SzwajcarHeinrich Wh pracach dowodzili oni, żenie jest to dziwactwo, dekadencja, ale swoista formacjastylowa, która nie powinna być oceniana pejoratywnie.Można więc powiedzieć, że w istocie dopiero od stu latmamy do czynienia z pozytywnym rozumieniem itraktowaniem baroku, choć i póniej jego cechy jakoepoki kultury uznawano jeszcze czasem za zaprzeczenieartyzmu (np. Benedetto Croce, 1929).Nie zmienia to faktu, że od drugiej połowy XVIwieku, niezależnie od współczesnych i póniejszychocen, owa kultura cechujšca się bogactwem ozdóbzaczęła szybko rozszerzać się na różne dziedzinytwórczoci artystycznej. Najpierw objęła architekturę -tę która różniła się od wzorców klasycznych, potemmalarstwo, rzebę. Literaturę naznaczyła kwiecistocišstylu, bogactwem epitetów, panegirycznš formš.Odcisnęła swe piętno na muzyce, wynalazła operę.Barok stał się w ten sposób istotnym elementem całej,szeroko rozumianej kultury XVII wieku, tak jak tosformułowalimy wyżej w naszej definicji. Doszło dotego, że z nazwy, imienia własnego dla kultury XVIIstulecia uczyniono pojęcie szersze, ogólniejsze,ponadczasowe, a więc niezależne od epoki, okrelajšcepodobne mu cechy. Mówimy przecież dzisiaj, że kto mabarokowy styl pisania lub mówienia, a wspominajšcdelikatnie o figurze puszystej niewiasty stwierdzamy,że jest to pani o barokowych kształtach. Owoprzenone rozumienie tego przymiotnika rozcišga sięteż na rzeczy nienaturalne, przesadne, dziwaczne.Jakie zatem sš cechy baroku? Najlepiej zebrał jewspomniany już H.W, że cechowała gowielkoć, gigantyzm, nadludzkoć, bogactwo form, ichrozrzutnoć, dynamizm, szukanie efektu malarskiego,operowanie kontrastami. A od odpytywanego ucznialub studenta dziwnie często można usłyszeć chwytliwe,ale niezupełnie trafne powiedzonko, że barok to takistyl, w którym każdy więty ma swoje wykręty.Aby dobrze zrozumieć swoistoć cech barokowych,należy je zestawić z założeniami artystycznymipoprzedniej epoki - renesansu; był on oszczędny iumiarkowany w formie, ludzki, klasyczny, statyczny,przejrzysty, spokojny, posšgowy. Widzimy więc jakbardzo różniły się zasadnicze znamiona twórczociartystycznej obu okresów. Trzeba powiedziećwyraniej: cechy baroku sš przeciwstawne cechomodrodzenia.Problem przejcia od odrodzenia do baroku.Manieryzm.Powstaje więc pytanie: co się stało w cišgu kilkudziesięcioleci, że ówczesny człowiek, artysta, zaczšłokazywać przekonania, wyznawać zasady, które byłyodwrotnociš dotychczasowych poglšdów na sztukę, żenastšpiło przejcie od jednej epoki kulturowej dodrugiej, innej, której założenia były antytezšpoprzednich koncepcji? Jest to zatem kwestia szersza,dotyczšca nie tylko dwóch naszych epok, ale w ogóletakich sytuacji w historii. Była już o tym mowa przycharakteryzowaniu przejcia od redniowiecza doczasów nowożytnych.Jeli mamy podjšć teraz to zagadnienie wodniesieniu do renesansu i baroku, to musimy poruszyćbardzo dyskutowany problem, któremu na imię:manieryzm. Pochodzi ono od włoskiego słowa maniera -sposób. Już w XVII-XVIII wieku istniało jako pojęcie,termin. Można powiedzieć, że w XX wiekuprzekształciło się w problem naukowy. Renesanszakładał wzorowanie się na sztuce antycznej, uznajšcjej dzieła za doskonałe, niedocigłe osišgnięcia. W tymsensie sztuka renesansu z założenia miała byćodtwórcza, opierajšca się na wzorcach, a artystapowinien dšżyć do ich jak najwierniejszegonaladowania. Taki poglšd mógł oznaczać stagnacjętwórczš, ograniczał inwencję artysty.By odejć od tak skostniałej koncepcji sztukinależało poszukać czynnika, który pozwoliłby otworzyćnowe możliwoci twórcze. Za ten czynnik uznanowyobranię. Każdy człowiek widzi inaczej, kiedyuruchamia swš imaginację; dla każdego inne jest jegowyobrażenie piękna, czy jego ideału. Dajmy prostyprzykład, dotyczšcy postrzegania człowieka; dlakażdego z czytajšcych te słowa przestojny mężczyznaczy piękna kobieta oznaczać będzie (co najmniej wszczegółach) co innego. Każdy ma swój sposób (awięc manierę) widzenia wiata. Manieryzm był zatemstylem odchodzšcym od harmonii renesansu,zalecajšcym natomiast tworzenie bez wzorunaturalnego, na podstawie wyobrani. Uruchamiał więcsubiektywnš wizję artysty, która coraz częciej - pospokojnym renesansie - wyrażała dramatycznšekspresję, wyrafinowanie. Stosowano deformację form,pojawiła się dekoracyjnoć, wirtuozeria. Za prekursoramanieryzmu uchodzi Michał Anioł Buonarotti (1475-1564), włoski rzebiarz, malarz, architekt i poeta.Przykładem owej ewolucji w sztuce od renesansu dobaroku może być rzebiarskie przedstawienie postaciDawida przez twórców każdej z tych epok (renesansowy- piękny, gładki, ale statyczny, manierystyczny -poruszony, barokowy - w pełnym, dynamicznymruchu).Dodajmy jeszce, że wokół manieryzmuukształtowało się wiele teorii, które zakładały, że był to:1) schyłkowy renesans, 2) wczesny barok, 3) okresprzejciowy między renesansem a barokiem, 4)samodzielna epoka w historii kultury, albo że 5)manieryzmu w ogóle nie było, ani jako epoki, ani jakokierunku w ramach renesansu lub baroku. Widaćwyranie, iż więcej koncepcji już stworzyć się nie da -wyczerpane zostały wszystkie ewentualnoci. Adyskusja trwa. Trzeba powiedzieć, że najbardziejprzekonywajšca jest dzisiaj koncepcja trzecia:manieryzm był okresem przejciowym międzyodrodzeniem a barokiem, i to z chronologicznegopunktu widzenia niezbyt rozległym. Powięcilimy mujednak tyle miejsca, bo lepiej pozwala zrozumiećfenomen przekształcania się jednej epoki kulturowej wdrugš.Barok jako zwierciadło epokiDla historyka bardzo istotne jest stwierdzenie, żeszeroko rozumiana kultura odbija problematykę epoki,jest wiadectwem czasu. Dobra znajomoć kulturypozwala lepiej poznać historię; można to sformułowaćwyraniej: pokaż mi, przedstaw mi kulturę danej epoki,a powiem ci dużo o różnych aspektach jej historii.Nie inaczej jest z barokiem. Jako epoka kulturowaujawnia on zwišzki między sztukš, literaturš, mylšspołecznš i filozoficznš w różnych państwach ispołeczeństwach. Pokazuje zatem nie tyl... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •