REWITALIZACJA MIAST W KONTEKŚCIE ZR, Dokumenty planistyczne i strategiczne Katowice

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
REWITALIZACJA MIAST W KONTEKŚCIE
ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
Elżbieta STRZELECKA
*
Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Politechnika Łódzka, al. Politechniki 6, Łódź
Streszczenie:
Rewitalizacji miast i terenów poprzemysłowych, głównie w ramach programów unijnych ZPORR
i JESSICA, w istotny sposób wpisuje się w rozwój lokalny, a tym samym w problematykę zrównoważonego rozwoju.
W artykule dokonano porównań przykładów rewitalizacji w Łodzi i Poznaniu pod kątem ich zgodności z zasadą
zrównoważonego rozwoju. Analiza programów rewitalizacji dokonana została pod kątem różnych aspektów:
terminologicznych, kryteriów oceny, przebiegu i zawartości procesów rewitalizacyjnych, wybranych uregulowań
prawnych oraz stanu prac planistycznych w gminach.
Słowa kluczowe
:
rewitalizacja, zrównoważony rozwój, planowanie przestrzenne, proces inwestycyjny, proces
rewitalizacji, fundusze strukturalne.
1. Wprowadzenie
Zapisy dotyczące tej zasady pojawiły się w równolegle
tworzonych do LPR strategiach gmin, głównie ze względu
na wymagania finansowania programu ZPORR.
W 2004 roku rewitalizacja obszarów zdegradowanych
stanowiła około 2,4% przedsięwzięć z ponad sześciu
tysięcy działań zgłoszonych w ramach ZPORR (ZPORR,
2004). Ostatecznie efektem programu było 178 projektów
rewitalizacyjnych w 113 miastach i w 9 gminach
wiejskich, na które wydano około 96,5 miliona euro.
Stanowiły one 3,4% wszystkich projektów zrealizo-
wanych w ramach Priorytetu 3 „Rozwój Lokalny”
w liczbie 5262 (Ciesiółka, 2009).
Obecnie niektóre działania rewitalizacyjne możliwe
są do realizacji również w ramach EFRR – Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego, a także programu
JESSICA (
Joint European Support for Sustainable
Investment in City Areas
). Celem programu JESSICA jest
pobudzenie gospodarcze oraz społeczne obszarów
problemowych, poprzez tworzenie kompleksowych
projektów rewitalizacyjnych. W Polsce na ten krok
zdecydowały się dotychczas województwa: zachodnio-
pomorskie, wielkopolskie, śląskie i pomorskie.
Próby systemowego podejścia do działań i procesów
rewitalizacji trwają w Polsce od 1992 roku, kiedy
to rozpoczęto pracę nad projektem ustawy „o odnowie
miast” (zwanej „ustawą rewitalizacyjną” – projekt
ostatniej wersji ustawy został opracowany na zlecenie
Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w 2000 roku
i do początku 2002 roku był przedmiotem prac
resortowych. W 2002 roku zarzucono dalsze prace nad
nim z uwagi na ograniczenia budżetowe).
Oczekiwania środowisk zainteresowanych wprowa-
dzeniem ustawy o rewitalizacji idą w tym kierunku,
by prawo o rewitalizacji stanowiło część planowania
przestrzennego kraju. Można mówić o istotnej roli działań
oddolnych początkowo samych miast, a następnie
Stowarzyszenia Forum Rewitalizacji, które to od 1998
roku wspierają systemowe metody stymulowania odnowy
miast.
W okresie przedakcesyjnym projekty rewitalizacyjne
w miastach wykorzystywały Inicjatywę Wspólnotową
URBAN. Od 2004 roku pozyskiwanie funduszy
strukturalnych UE dla potrzeb rewitalizacji miast
i otwarcie wsparcia finansowego dla projektów
składowych tzw. Lokalnych Programów Rewitalizacji
(LPR) było możliwe dzięki programowi ZPORR na lata
2004-2006 (poddziałanie 3.3.2. „Rewitalizacja obszarów
poprzemysłowych i powojskowych”). Program ten
zakładał stosowanie zasady zrównoważonego rozwoju.
2. Pojęcia, cel i kryteria rewitalizacji
W Polsce nie ma prawnej definicji rewitalizacji, gdyż nie
została przyjęta ustawa o rewitalizacji. W tej sytuacji,
różne co do zakresu pojęciowego definicje powstają
*
Autor odpowiedzialny za korespondencję. E-mail: elzbieta.strzelecka@gmail.com
661
Civil and Environmental Engineering / Budownictwo i Inżynieria Środowiska 2 (2011) 661-668
na zapotrzebowanie tworzonych dokumentów
programowych i operacyjnych. Dotychczas powstałe
definicje opisują rewitalizację w aspekcie: procesowym,
zrównoważonego rozwoju, roli władzy terytorialnej
(od wiodącej po partycypacyjną), istotnego udziału
społeczeństwa w tym procesie, czy też reakcji na kryzys.
Najpełniej ideę rewitalizacji przedstawia definicja
Komitetu Naukowego Projektu Instytutu Rozwoju Miast
(z 15.02.2008). Rewitalizacja to: „skoordynowany proces,
prowadzony wspólnie przez władzę samorządową,
społeczność lokalną i innych uczestników, będący
elementem polityki rozwoju i mający na celu
przeciwdziałania degradacji przestrzeni zurbanizowanej,
zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian
jakościowych, poprzez wzrost aktywności społecznej
i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania
oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu
zasady zrównoważonego rozwoju”.
O tym, czy mamy do czynienia z rewitalizacją, czy też
inną formą interwencji w przestrzeń miejską decydują
cztery cechy przedstawione w tabeli 1, opracowanej
na podstawie (Kłosowski, 2006). Kryteria te zwiększają
pewność oceny, czy dany program, w tym LPR, jest
rewitalizacją.
Celami rewitalizacji są na ogół: przezwyciężenie
kryzysu społeczno-gospodarczego na danym obszarze
i zmiana jego „złego wizerunku”. Z punktu widzenia
zrównoważonego rozwoju rewitalizacja odnoszona jest na
ogół do przemian zdegradowanych terenów w trzech
obszarach, to jest do: rozwoju gospodarczego
(na przykład nowe miejsca pracy), rozwoju społecznego
(zapobieganie patologiom społecznym) i rozwoju
infrastrukturalno-przestrzennego (zachowanie dziedzictwa
kulturowego przez remonty, modernizację i konserwację
zabytkowych obiektów i przestrzeni publicznej
oraz poprawę środowiska naturalnego). By zapewnić
jednak wielowymiarowo rozumiany zrównoważony
rozwój w gminie rewitalizacja powinna być systemowo
realizowana i oceniana w dalszych dwóch obszarach,
dotyczących (tab. 2):
rozwoju środowiskowego
,
zmierzającego do poprawy środowiska oraz
rozwoju
polityczno-instytucjonalnego,
gwarantującego realizację
przyjętych strategii i planów pod względem prawnym
(ustawodawstwo) i organizacyjnym (wydzielone
stanowiska pełnomocników ds. rewitalizacji w strukturach
gmin na stałe lub czasowo).
Tab. 1. Kryteria warunkujące uznanie programu za rewitalizację
Inne formy interwencji w przestrzeń miejską
- nie są rewitalizacją
Cechy
Rewitalizacja
Cele są odniesione do sfery społeczno-gosp.
i ekologiczno-przestrzennej; działania infrastruktu-
turalne i architektoniczno-urbanistyczne są tym
celom podporządkowane.
Prace remontowo-budowlane, które nie mają
wskazanego celu społecznego, gospodarczego
lub ekologiczno-przestrzennego.
1. Cele rewitalizacji
Kryzys obejmuje dany obszar i przejawia się
równocześnie w wielu dziedzinach.
Działania podejmowane są poza obszarem
kryzysowym; stąd tak ważne jest wyznaczenia
obszaru do rewitalizacji.
2. Reakcja na kryzys
Udział różnych partnerów z sektora: publicznego
(gminy, służby publiczne), biznesu oraz sektora
pozarządowego, jak też i samych mieszkańców.
Program nie włącza partnerów prywatnych:
komercyjnych i niekomercyjnych.
3. Udział różnych
partnerów lokalnych
Rewitalizacja - to plan działań wielowątkowych,
synergicznych; mają one wywołać zmianę
jakościową na całym obszarze rewitalizacji, w tym
zawsze zmianę jego negatywnego. wizerunku
Lista działań punktowych, nie powiązanych ze
sobą
i
nie
układających
się
w
spójny,
4. Kompleksowość
całościowy program
.
662
 Elżbieta STRZELECKA
Tab. 2. Kryteria rewitalizacyjne w programach JESSICA i ZPORR odniesione do obszarów zrównoważonego rozwoju
Inicjatywa JESSICA
Program ZPORR
I. KRYTERIA GOSPODARCZE
- wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia,
- niska aktywność ekonomiczna mieszkańców,
- wysoka stopa długotrwałego bezrobocia,
- niekorzystne trendy demograficzne,
- przestarzałe (nieefektywne) funkcje ekonomiczne,
- wysoka stopa bezrobocia.
- niski wskaźnik prowadzenia działalności gospodarczej.
II. KRYTERIA SPOŁECZNE
- wysoka liczba imigrantów, grup etnicznych,
- wysoki poziom przestępczości i wykroczeń grup mniejszościo-
wych lub uchodźców,
- wysoki stopień biedy i wykluczenia społecznego,
- dezintegracja społeczna,
- wysoka stopa przestępczości,
- niski poziom wykształcenia, wyraźny deficyt kwalifikacji,
- wysoki wskaźnik przerywania skolaryzacji.
- niski poziom wykształcenia.
III. KRYTERIUM ŚRODOWISKOWE
- szczególnie wysoki stopień degradacji środowiska.
- wyraźne zanieczyszczenie środowiska.
IV. KRYTERIUM INFRASTRUKTURALNE
- porównywalnie niski poziom wartości zasobu mieszka-
niowego,
- niski poziom wydajności energetycznej budynków.
- trudne warunki mieszkaniowe,
-
wysoki
poziom
degradacji
technicznej
infrastruktury
i budynków.
V. KRYTERIUM PRZESTRZENNE (wprowadzone pośrednio)
- konkretnie wydzielona część miasta (np. ulicami).
- konkretnie wydzielona część miasta (np. ulicami).
VI. KRYTERIUM INSTYTUCJONALNO – POLITYCZNE (wprowadzone pośrednio)
- brak; pośrednio – powołanie jednostki koordynującej działania. - brak; pośrednio – powołanie pełnomocnika ds. rewitalizacji.
Źródło: opracowanie własne na podstawie ZPORR (2004) i Art. 47 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828/2006.
Należy podkreślić, iż celem Strategii Tematycznej dla
Środowiska Miejskiego
1
jest: „promowanie
zintegrowanego, horyzontalnego podejścia we wszystkich
politykach Wspólnoty oraz poprawa jakości środowiska
przyrodniczego na terenie miast”. Dlatego brak
w programie rewitalizacji odniesień do zagadnień
ekologicznych tam, gdzie rozstrzygane są zagadnienia
planistyczno-przestrzenne, należy traktować jako błąd
i niespełnienie warunku zrównoważonego rozwoju.
Rewitalizacja miast poza działaniami materialno-
technicznymi jest obecnie warunkowana wymaganiami
ochrony środowiska. Podejście proekologiczne obejmuje
między innymi: zrównoważony transport miejski,
zmniejszenie transportochłonności przez odpowiednią
organizację przestrzeni miejskiej, strefy ograniczenia lub
uspokojenia ruchu samochodowego, energooszczędność,
w tym termomodernizacje, zagadnienia walki z hałasem,
tereny zielone w miastach (korytarze i enklawy
ekologiczne) itp. Inwestycje rewitalizacyjne podlegają
obecnie ocenom oddziaływania na środowisko (OOŚ)
zgodnie z ustawą z dnia 3.10.2008 roku o udostępnianiu
informacji
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko (Dz. U. 199, poz. 1227).
W proces rewitalizacji na danym terenie wpisują się
różne działania budowlano-inwestycyjne takie jak
na przykład: budowa, modernizacja, renowacja,
konserwacja, rewaloryzacja, adaptacja, remont, prace
rozbiórkowe, wyburzania. W programie ZPORR działania
rewitalizacyjne dotyczą między innym:
-
zdegradowanych obszarów miejskich: centrów miast,
dzielnic mieszkaniowych o ograniczonym rozwoju
mieszkalnictwa, osiedli wznoszonych w technologiach
prefabrykowanych
lub
innych
terenów
miejskich
o
silnej
degradacji
społecznej,
gospodarczej,
infrastrukturalnej,
-
obszarów poprzemysłowych i powojskowych:
opuszczonych fabryk, koszar, szpitali wojskowych,
magazynów, portów, lotnisk przez zmianę ich
dotychczasowych funkcji na gospodarcze, społeczne,
edukacyjne, zdrowotne, rekreacyjne i turystyczne.
Według Kaczmarka (2001) problem ten dotyczy
ponad 75% miast polskich o liczbie ludności powyżej
50 tysięcy mieszkańców, jak i licznych mniejszych
miejscowości.
W ramach inicjatywy JESSICA realizowane
inwestycje na obszarach miejskich, powojskowych
lub poprzemysłowych muszą być elementami projektów
zintegrowanych,
o środowisku
i
jego
ochronie,
udziale
1
Jest to kluczowa część europejskiej polityki w zakresie środowiska
przyrodniczego na obszarach zurbanizowanych; stanowi część Szóstego
Programu Działań „Środowisko 2010: Nasza przyszłość, nasz wybór".
wybranych
w
drodze
preselekcji.
663
 Civil and Environmental Engineering / Budownictwo i Inżynieria Środowiska 2 (2011) 661-668
Projekty powinny zapewniać kompleksową odnowę
rewitalizowanego obszaru. Inwestycje w obszarze
mieszkalnictwa mogą być realizowane wyłącznie
na wyznaczonych obszarach wsparcia. Do podprojektów
zalicza się między innymi: budowę, przebudowę
lub modernizację infrastruktury technicznej, zakup
i instalację urządzeń poprawiających bezpieczeństwo
na
wprowadzeniu na dany obszar – o istotnym znaczeniu
i walorach dla miasta (duża gęstość zaludnienia i duża
intensywność zabudowy) – nowych funkcji czy form
architektoniczno-przestrzennych w zamian za te, które
uległy degradacji lub zniszczeniu. W tym modelu
wszelkie decyzje i ustalenia podejmowane są poza
zainteresowaniem społecznym na tak zwanym wyższym
szczeblu decyzyjnym zarządzających tą przestrzenią.
W modelu tym głównymi użytkownikami nowej,
ulepszonej przestrzeni są „nowi” ludzie, czyli „obcy”
temu terenowi przybysze. Społeczność lokalna, która
dotychczas zamieszkiwała te tereny korzysta ze zmian
w sposób pośredni. Przykładem takiej rewitalizacji jest
przykładowo Manufaktura i Księży Młyn w Łodzi,
których realizatorami są zagraniczne firmy deweloperskie
lub projektowo-handlowe (tab. 3).
Modelem wpisującym się w ideę zrównoważonego
rozwoju jest tzw. rewitalizacja integracyjna, która opiera
się na podobnych zasadach jak rewitalizacja
implementacyjna. Różnicą jest fakt, iż jest nią objęta
w sposób nierozerwalny społeczność lokalna, czego
dobrym przykładem jest Poznań (tab. 3).
obszarze
zdegradowanym,
prace
konserwatorskie
i
restauratorskie,
renowację
części
wspólnych
wielorodzinnych budynków mieszkalnych.
3. Modele rewitalizacji
Rewitalizacja, którą uznaje się w środowiskach
urbanistów i architektów za skuteczny, zrównoważony
instrument wprowadzania społecznie pożądanych
i trwałych zmian w obszarach urbanizowanych nie zawsze
realizowana jest według modelu, który wpisuje się
w filozofię i zasady zrównoważonego rozwoju
2
. Takim
modelem jest rewitalizację implantacyjną. Zdaniem
Kaczmarka (2001) rewitalizacja implantacyjna polega na
Tab. 3. Modele rewitalizacji w Łodzi i Poznaniu w kontekście zrównoważonego rozwoju
Wyszczególnienie
Rewitalizacja implementacyjna
Rewitalizacja integracyjna
Przykłady
Manufaktura w Łodzi; Księży Młyn w Łodzi -
dokumentacji
Rewitalizacja
miasta
Poznania
–
według
Ciesiółka (2009), Podemski (2007).
Centrum
Manufaktury,
Załącznik
(2007),
Procesy społeczne
1.1. Urząd miasta nie prowadzi konsultacji społ.
odnośnie całego terenu miasta.
1.2. Inwestor nie prowadzi konsultacji z mieszkań-
cami terenu rewitalizacji i terenów przyległych lub
prowadzi je dla wydzielonego programem terenu.
Przeprowadzanie przez Urząd Mieski Poznania
szerokich konsultacji społecznych na ulicach
miasta (punkty konsultacyjne) i poprzez media.
1. Konsultacje społeczne
2. Użytkownicy
rewitalizowanego terenu
2. Do nowej przestrzeni wprowadzani są nowi
ludzie, czyli „obcy” temu terenowi osoby, podmioty.
Użytkownikami
nowej
przestrzeni
są
dotychczasowi i nowi mieszkańcy
Procesy ekonomiczne
Podporządkowanie procesów zmian (rewitalizacji)
potrzebom prywatnego inwestora.
Efektem konsultacji są pomysły mieszkańców,
co do działań ekonomicznych na danym
terenie
Procesy środowiskowe
(kryteria ekologiczne)
Manufaktura jest odtworzeniem środowiska
fabrycznego np. nie podsadzono nowych drzew.
Mieszkańcy zgłosili np.: brak zieleni, spaliny,
zanieczyszczone
powietrze,
zdegradowane
tereny poprzemysłowe
Procesy administracyjne
1. Pokrycie mpzp Łodzi – 4,5%.
1. Pokrycie mpzp Poznania – 19,6%.
2. Dla każdego rewitalizowanego terenu ustalanie
odrębnego pełnomocnika ds. rewitalizacji na czas
realizacji programu.
2. Prezydent Miasta Poznania powołał
pełnomocnika ds. rewitalizacji oraz utworzono
Oddział Rewitalizacji w Wydz. Rozwoju
Miasta. Rada Miasta powołała stałą Komisja
Ochrony Środowiska i Rewitalizacji (od 2006).
2
Pierwsze próby programowania działań rozwojowych i ich
jednoczesnego wdrażania w sferach materialno-technicznej (budynki
i infrastruktura), społecznej i gospodarczej (ekonomicznej) podjęto na
początku 80. lat XX wieku. W UE podjęto Inicjatywę Wspólnotową
URBAN I (1994) i URBAN II (2000); obie nakierowane na problemy
rewitalizacji miast i ich społecznej spójności.
664
 Elżbieta STRZELECKA
Wprowadzenie nowych inwestycji na terenie
rewitalizacji, a co za tym idzie nowych funkcji,
przyczynia się do poprawy jakości życia i zacierania
barier pomiędzy „starymi”, a „nowymi” mieszkańcami
danego terenu. Rewitalizacja w tym rozumieniu jest
procesem
finansowane były tylko te projekty rewitalizacyjne, które
zostały wcześniej zaplanowane, a także wpisane do LPR.
Nie oznacza to jednak, że objęte były one wcześniej
strategicznymi założeniami rozwoju lokalnego.
Brak miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego jest tym czynnikiem, który sprawia, że
możliwe jest dokonywanie nadużyć w przekształcaniu
przestrzeni, którą należy traktować raczej zasób
nieodnawialny. W tabeli 4 przedstawiono stan realizacji
prac
zrównoważonym,
w
równym
stopniu
technicznym jak i społeczno-ekonomicznym.
4. Rewitalizacja, jako składowa zrównoważonego
rozwoju gminy
planistycznych
gmin,
decydujący
również
o procesach rewitalizacyjnych (Raport, 2010).
Można zauważyć istotną tendencję, iż realizacja prac
planistycznych jest odwrotnie proporcjonalna do
wielkości miast. Im większy jest ośrodek, tym trudniej jest
prowadzić
Proces rewitalizacyjny ze względu na konstrukcję
programu, brak podstawowego dokumentu strategicznego
gminy, jak też i stan wyposażenia gmin w tak zwanym
studium oraz mpzp nie przebiega w skali lokalnej zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju
3
.
Strategia odniesiona do zasady zrównoważonego
rozwoju traktowana jest obecnie jako podstawa
zarządzania gminą. Jest to dokument, który powinien
jasno określać priorytety, cele i zadania jakie należy
osiągnąć w założonym czasie; stanowi istotny atrybut
w staraniach o zewnętrzne źródła finansowania.
Od 2004 roku w przypadku programu ZPORR
dokumentem strategicznym był LPR, wobec braku
faktycznej strategii gminy. Wiodącą w składaniu wniosku
aplikacyjnego ZPORR była dokumentacja techniczna oraz
pozwolenie na budowę, studium wykonalności
i załączniki, w tym LPR. Stąd w ocenie samorządowców
LPR ma niskie znaczenie funkcjonalne i nie jest ważnym
dokumentem planistycznym, determinującym rozwój
terenów zdegradowanych. Tworzony jest on pod dyktando
potrzeb projektu technicznego, a także analiz zawartych
w studiach wykonalności i ma za zadanie spełniać kryteria
formalne programu. Można go zaliczyć do dokumentów
o charakterze planu rozwoju a „zawarte w nim działania
nie muszą być w żaden sposób (oprócz lokalizacyjnego)
zintegrowane
politykę
przestrzenną,
również
odnośnie
procesów
budowlano-inwestycyjnych
związanych
z rewitalizacją.
Wyznaczenie obszaru programu rewitalizacji ma
szczególne znaczenie z punktu widzenia zapewnienia
warunków osiągania celów programów rewitalizacji
i właściwej alokacji środków. Doświadczenie pokazuje,
że decyzje gmin przy wyznaczaniu obszarów programu
nie zawsze muszą być korzystne. Poprawienie jakości
życia na terenie zrewitalizowanym może przyczyniać się
do obniżenia jakości życia w sferze ekonomiczno-
społecznej przyległych terenów, czego przykładem może
być centrum Łodzi. Widoczny jest proces osłabienia
gospodarczego wzdłuż samej ulicy Piotrkowskiej
i sąsiednich ulic. Nie wytrzymują konkurencji sklepy
i firmy usługowe z pobliskimi dużymi centrami handlowo-
kulturalnymi jak przykładowo: Centrum Manufaktura,
Galeria Łódzka. Mieszkańcy częściej odwiedzają „nowy
rynek” miasta, czyli Manufakturę, niż ulicę Piotrkowską.
Dotychczas
Piotrkowska
pełniła
rolę
głównej
osi
handlowej
i
rekreacyjnej
miasta.
Jednak
działania
rewitalizacyjne
przyczyniają
się
do
demontażu
jej
sobą”
4
.
ze
W
programie
ZPORR
dotychczasowych, historycznych funkcji.
Tab. 4. Stan prac planistycznych w gminach Polsce w 2008 roku
Narzędzia zarządzania gminą
Stan prac planistycznych w gminach (Raport, 2010)
1. Studia gminne posiada:
- 98,8% gmin; 29,6% gmin zmieniało te dokumenty.
- 100% miast na prawach powiatu; 67,7% miast zmieniało te dokumenty*.
2. Miejscowe plany zagospodarowania
przestrzennego posiada:
- około 90% gmin; udział planów obligatoryjnych wyniósł 17,7% w całym kraju
i 16,2% w miastach na prawach powiatu (łącznie dla ustaw z 1994 i 2003 r.).
w tym:
- ogółem 25,6% (łącznie w przypadku ustaw z 1994 i 2003 r.);
- 2.1. Wskaźnik udziału pow. pokrytej
obowiązującymi planami wynosi:
- 34,6% w miastach na prawach powiatu (2007 – 31,7%, 2006 – 27,8%);
- 8,8% w przypadku planów obowiązkowych (2007 – 9,4%, 2006 – 7,0%);
- w największych miastach wskaźnik jest nadal niezadowalający i wynosi
przykładowo: w Gdańsku – 100%, we Wrocławiu – 38,1%, w Warszawie – 19,2%,
w Krakowie 14,1%, Poznaniu 19,6%, w Łodzi – 4,5%.
* Raport o stanie i uwarunkowaniach prac planistycznych w gminach na koniec 2008 roku, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii
i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa maj 2010, s. 2,3, tabela 1.
3
Podstawowymi narzędziami zarządzania gminą w Polsce są: strategia
(dokument fakultatywny), studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania gminy (studium), miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego (mpzp) i budżet.
4
Studium możliwości wdrożenia JESSICA - Województwo Śląskie
. City
Consulting Institute, Katowice, 17-18
665
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • tejsza.htw.pl

    •